Sport va harakatli

141 
chalg’itish, pozitsiya tanlash, o‘yinchini to‘sib olish va h.k) samarali hal 
qilish imkonini beradi. 
Yugurish.
Futboldagi asosiy harakatlanish vositasi yugurishdir. 
To‘pni boshqarayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda 
turlicha joylashib oladilar. Bundan tashqari yugurish tarkibiy qism 
sifatida to‘pni boshqarish texnikasiga ham kiradi.
Futbolda yugurishning quyidagi priyomlari qo‘llaniladi: oddiy yugurish, 
tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam 
tashlab yugurish. 
Oddiy yugurishdan asosan to‘g’ri borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga 
chiqish, raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat sistemasi 
ham (bir oyoqqa tayanish va havoda uchish fazalariga bo‘linishi) 
tuzilishi ham yengil atletika yugurishdan farq qilmagani uchun uni oddiy 
yugurish deyiladi. Qadam uzunligi, chastotasi va ritmidagina farqi bor, 
xolos.
Yugurish qadamining uzunligi sprinterlarda 2-2,2 m ga teng bo‘lsa, 
katta yoshli futbolchilarda o‘rtacha 1,3-1,5 m ga teng. Qadamlar 
chastotasi sprinterlarda sekundiga 4-4,5 qadamga teng. Futbolchilarda 
chastota sal ortiqroq, sekundiga 5,1-5,5 qadam bo‘ladi. Bu esa, havoda 
uchish fazasi qisqaroq bo‘lgani sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib 
olishga yordam beradi. 
T i s a r i l i b yu g u r i sh d a n asosan to‘pni olib qo‘yishda va 
to‘sib olishda qatnashayotgan himoyadagi o‘yinchilar foydalanadi. 
Yugurishning bu turi ham siklik (qo‘shaloq qadamli) bo‘ladi. Qisqa–
qisqa, lekin tez-tez qadam tashlash, havoda uchish fazasininig qariyb 
yo`qligi unga xos xususiyatdir. Buning sababi siltanish oyog’i orqaga 
uzatilganda sonning yozilishi cheklangan ekanidadir.
O‘yin sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab 
qilib qoladi. Bunda tezlik qadam chastotasini oshirish hisobiga ortadigan 
bo‘lib, bu ko‘proq oyoqninig orqaga aktiv harakat qilishiga bog’liq. 
Tisarilib yugurayotganda o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘qotib yiqilib 
tushadi. Tayanch oyoq vertikal turgan paytda gavdaning ogirliq markazi 
o‘qi tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchining holati turg’un 
bo‘lishi shartlaridan biridir.
Ch a l i sh t i r m a q a d a m t a sh l a b yu g u r i sh d a n harakat 
yo‘nalishini o‘zgartirish uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga 
siltanib yugurish paytida, burilib olgandan keyin foydalaniladi. U 
harakatlanishning spetsifik vositasi bo‘lib, asosan boshqa yugurish 
turlari bilan birga qo‘shib qo‘llaniladi. 

---

142 
Chalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan 
yugurish qadamlari bilan harakterlanadi. Qadam tashlash siklining birida 
(qo‘shaloq qadamda) siltanuvchi oyoqni oldiga chalishtirib o‘tkaziladi. 
Yugurish paytda havoda uchish fazasi juda qisqa.
J u f t l a m a q a d a m t a sh l a b yu g u r i sh d a n taktik jihatdan 
kerakli holatga o‘tishda (masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) 
foydalaniladi. U dastlab harakatlanish fazasi sifatida foydalaniladi, 
keyinroq o‘yindagi vaziyatga qarab, harakatlanish texnikasining turli 
priyomlari sifatida ijro etiladi. 
Juftlama qadam tashlab yugurish oyoklarni sal bukib bajariladi. Birinchi 
qadamni harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga 
tashlanadi. Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish 
harakatlarida zo‘r berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga 
yo‘naltiriladi.