Sport va harakatli

O‘YIN RAHBARLARINING ASOSIY VAZIFALARI
Rahbar o‘yin tashkilotchisi va uni o‘tkazish jarayonida bolalarni 
tarbiyachisi bo‘lishi shart: 1) Shug’ullanuvchilarning salomatligini 
mustahkamlash, ularni to‘g’ri jismoniy rivojlanishiga yordam beradi; 2) 
Hayotiy zarur bo‘lgan harakat malakalarini egallashga yordam beradi; 3) 
Bolalarda zarur bo‘lgan odob-ahloq irodaviy va jismoniy sifatlarini 
tarbiyalash; 4) O‘yin bilan mustaqil ravishda muntazam shug’ullanish 
odatini va o‘quvchilarda tashkilotchilik malakalarini singdirish. 
O‘yin bilan shug’ullanish do‘stlikni, rostgo‘ylikni, jamoatchilikni, 
vatanparvarlikni, ongli intizomni tarbiyalashga yordam beradi. Shu bilan 

---

19 
birga jismoniy tarbiya bo‘yicha dasturi bilan mos ravishda ma’lum 
harakatni o‘rgatish uchun o‘yinni to‘g’ri tanlash muhimdir.
Har doim ham o‘yinni to‘g’ri tanlab olib, samarali ijobiy ta’lim-
tarbiyaga erishish mumkin emas u ko‘proq o‘yinni tashkil qilish va 
o‘tkazish jarayoniga bog’liq. 
Ta’limiy, tarbiyaviy va sog’lomlashtirish vazifalarini hal etishda 
tarbiyani xususan didaktik printsiplarini umumiy qonuniyatlarini ochib 
boruvchi ushbu pedagogikaga amal qilishi zarur.
Harakatli 
o‘yinlar bilan shug’ullanish xarakteri bo‘yicha 
tarbiyalaydigan bo‘lishi shart. O‘yini mazmunidan foydalangan holda 
(mazmuni, harakat qilishi va unga kiruvchi o‘yin qoidalari), pedagog 
ma’lum darajada o‘yinchilarni yurish-turishini, muamalasini tashkil 
etadi. Buning uchun u o‘ynaydigan jamoani yaxshi bilishi, o‘yinni 
mazmunini o‘rganishi va yuqori pedagogik mahoratga ega bo‘lishi 
kerak. 
O‘yinda bolalarni o‘ziga xos xususiyati namoyon bo‘ladi. O‘yinda 
ularni hulqini va xarakterini o‘rganib olganidan keyin, rahbar haddan 
tashqari tez ta’sirchanligini, bahslashishni, noto‘g’riligini yoki o‘yin 
qoidalariga rioya qilmasligini, vijdon yo‘qligini va hulqidagi boshqa 
salbiy tomonlarni oldini olish mumkin.
Jamoa o‘yinlarida rahbar o‘yinda maqsadga erishish uchun 
o‘yinchilarni birgalashib harakat qilishga o‘rgatadi, bu o‘rtoqlik hissini, 
jamoatchilik, topshirilgan vazifaga javobgarlikni his qilish, o‘zini ishini 
oxirigacha yetkazishdagi qa’tiyligini tarbiyalashga yordam beradi (aks 
holda komandadagi o‘rtoqlari qiynaladi). 
Har bir o‘yinda maqsadga erishishda qiyinchiliklari bo‘ladi. 
Shuning uchun o‘ynovchilar, o‘yin qoidalarini buzmasdan ularni yengib 
o‘tishlari kerak. Bittagina qiyinchilikni yengib o‘tgandan keyin, 
boshqasini oldinga surish kerak, chunki bolalar ularni yengib o‘tishda, 
zo‘r berishlari kerak. Bu esa mehnatsevarlikni va irodani tarbiyalashga 
yordam beradi.
Rahbar u yoki bu o‘yinni o‘tkazishda shuni belgilab olish kerakki, u 
asosiy tarbiyaviy va ta’limiy vazifani aniqlashi kerak (masalan, to‘pni 
otish va ilib olish nishonga uloqtirish malakalarini takomillashtirish, 

---

20 
yengil atletika, gimnastika mag’ulotlarida egallagan malakalarini 
mustahkamlash, 
o‘ynovchilarda 
jasurlikni 
harakatni 
bir-biriga 
muvofiqligi, jamoatchilikni tarbiyalash joyni oriyentir olish malakalarini 
tarbiyalash va b.q) 
Bolalarni oldiga nisbatan aniq, yengil va tez hal qilinadigan 
vazifalar qo‘yiladi. Masalan, “asirga” tushmaslik, raqiblarni qidirib 
topish, o‘rtog’ini qutqarish, raqibni ustidan g’alabaga erishishdan 
iboratdir. Rahbar ayrim vaqtlarda ularni ko‘proq qiyin vazifalarni taklif 
qiladi (masalan, to‘pni olib yurish va uzatishni, basketbol o‘yini uchun 
halqaga to‘p tashlashni egallash).
Boshqarib boruvchi o‘rgatishni faol va ongli ravishda qilinganlik 
printsipi hisoblanadi. O‘yinni o‘tkazishda, rahbar uni mazmunini va 
vazifasini shuningdek o‘zini tuta bilish qoidalarini tushintirish shart. 
O‘ynovchilarning ongli hulqi o‘yinni takomillashtirishga va uni ijodiy 
boyitishga imkon beradi; bunda o‘yin qatnashchilarini qiziqishi bir 
muncha o‘yinni tarbiyaviy ta’sir etishi oshib boradi. Bolalarda o‘yinda 
o‘z harakati va ishlariga ongli munosabatda bo‘lishga o‘zining yutuq va 
kamchiliklarini tanqidiy muhokama qilishni, o‘rtoqlarini harakatini va 
hulq-atvorini tahlil qilishga o‘rgatish kerak.
Agar o‘yin yaxshi o‘zlashtirilgan bo‘lsa faollik oshadi. O‘yinni 
takrorlab turish juda foydali bo‘ladi, buni shug’ullanuvchilarni hulqi 
ko‘proq o‘z aybiga tushinib boradi, harakat malakalari takomillashadi, 
o‘yinda o‘quvchilar faol qatnasha boshlaydi, eski o‘yin qoidalari 
murakkablashadi, yangi vazifalarni yaratadilar (rahbar bilan birgalikda 
yoki uni nazorati ostida).
O‘yinga qiziqqonligini ortirib borish bolalarni faollashtirishga ta’sir 
etadi, buni ko‘proq bog’liqligi shundaki uni o‘tkazishga unga 
tayyorgarlik ko‘rishida. Bolalarni faoligini o‘yindagi tashkilotchilik 
malakalarini tarbiyalash uchun foydalanish lozim. Rahbar ularga 
yetakchilar, kapitanlarni raisni topshirish bilan maydonchani belgilashga 
hakamlik qilishga jalb etish bilan bolalarni mustaqil o‘ynashga o‘rgatishi 
kerak. Ularga o‘yinni tashkil qilish va hakamlik qilishda sekin-asta 
ko‘proq mustaqillikka imkon beradi. Tanlangan kapitanlar kamondani 
harakatiga rahbarlik qiladi, o‘yin qatnashchilarini orasidan ajratilgan, 
hakam, o‘yin qoidalariga aniq rioya qilishni kuzatadi. Rahbar o‘yinni 

---

21 
borishida hakamga taktik jihatdan yordam beradi va o‘ynovchilarning 
o‘zini to‘g’ri tutishiga yo‘naltiradi.