Sportda doping nazorati
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
VII. Yakuniy xolatlar
35 modda — Federal yoki nounitar konstitutsion tizimlar ... 36 modda — Ratifikatsiya qilish, qabul qilish, tasdiqlash yoki xujjatga qo‘shilish ... 37 modda — Kuchga kirish ... 28 38 modda — Konvensiya kuchining tarqalishi ... 39 modda — Denonsatsiya Har bir ishtirokchi davlat mazkur Konvensiyani denonsatsiya qilishi mumkin. Denonsatsiya to‘g‘risida yozma xujjat saqlash uchun YUNESKO Bosh direktoriga topshiriladi. Denonsatsiya xujjat qabul qilingan kundan boshlab olti oylik muddatdan keyingi oyning birinchi kunidan kuchga kiradi. ... 40 modda — Depozitariy ... 3-rasm. O‘zbekiston Milliy antidoping agentligi bosh direktori N.Tursunov YUNESKO tashkilotining Sportda dopingga qarshi kurashish bo‘yicha Xalqaro konvensiyasiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish yuzasidan yakuniy muhokamasiga bag‘ishlangan COCP VII sessiyasida (Parij, 2019 y.) 41 modda — Ro‘yhatga olish BMT Nizomining 102-moddasiga binoan mazkur Konvensiya YUNESKO Bosh direktorining so‘roviga asosan BMT Kotibiyati tomonidan ro‘yhatga olinadi. 42 modda — Bir hil kuchga ega matnlar 1. Mazkur Konvensiya va uning ilovalari ingliz, arab, ispan, xitoy, rus va fransuz tillarida tuzilgan bo‘lib, olti matndan har biri bir hil kuchga ega. 2. Mazkur Konvensiyaga qo‘shimchalar ingliz, arab, ispan, xitoy, rus va fransuz tillarida tuzilgan. 43 modda — Nojo‘ya jumlalar Mazkur Konvensiyaning maqsadi va predmetiga mos kelmaydigan bironta nojo‘ya jumlalardan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. 29 I Ilova — Taqiqlangan ro‘yhat — Xalqaro standart II Ilova — Terapevtik qo‘llash uchun ruhsat berish bo‘yicha Standart 1 Qo‘shimcha — Butunjahon antidoping kodeksi 2 Qo‘shimcha — Laboratoriyalar bo‘yicha Xalqaro standart 3 Qo‘shimcha — Testlash bo‘yicha Xalqaro standart Hozirgi vaqtda sportning eng og‘riqli muammolaridan biri sportchilar tomonidan doping isteʼmol qilinishidir. Bu masalani yechimini izlash ketidan boshqa hamrox muammolar zanjiri vujudga keladi: doping nazorati tizimini qanday takomillashtirish mumkin, qaysi preparatlar isteʼmolini taqiqlash lozim, antidoping qoidalarini buzgan sportchilarga nisbatan qanday choralar ko‘rish kerak va h.k. Ammo doping to‘g‘risida biz nimalarni bilamiz? Zamonaviy sportdagi xolatga boshqa tomondan nazar tashlasak, boshqa muhimroq masala ko‘zga ko‘rina boshlaydi: sportda dopingni qo‘llash bilan bog‘liq turli mish-mishlarga barham berish va real xolatni o‘rganish. Ohirgi bir necha yil sport amaliyotiga go‘yoki panatseyadek qabul qilinayotgan juda ko‘p xajmda farmakologik preparatlarning kirib kelishi bilan xarakterlanadi. Bolalar va o‘smirlarni tayyorlashdan boshlab to yuqori malakali professional sportchilarning mashg‘ulotlarigacha maqsadga yo‘naltirilgan va mashaqqatli mashg‘ulotlar jarayonini turli tabletka va shprisdagi dori vositalari bilan ikkinchi o‘ringa surib qo‘yish yoki umuman almashtirishga urinishlar ko‘payib bormoqda. Go‘yoki sportchilarni qisqa muddat ichida rekordlar darajasigacha olib chiqadigan “mo‘jizakor” preparatlar izlanmoqda. Ohirgi 20 yil ichida sport natijalarining o‘sishi organizmning fiziologik imkoniyatlarini chegara ko‘rsatkichlariga olib kelib qo‘ydi. Qator shifokorlar va olimlarning doping muammosini yechimiga oid turli nuqtai nazarlari mavjud. Ularning bir qismining fikricha, sportchida doping isteʼmol qilish yoki isteʼmol qilmaslik borasida tanlash erkinligi bo‘lishi lozim. Shu bilan birga u turli preparatlarning sog‘lig‘iga nisbatan xavfi to‘g‘risida puxta habardor qilingan bo‘lishi zarur. Boshqalar turli faollashtiruvchi preparatlarning isteʼmolini umuman taqiqlash va aybdorlarni qatʼiy jazolash haqida fikr yuritmoqdalar. Ular sport tayyorlash dasturlarida dopingsiz ham rekord natijalariga erishish uchun xali foydalanilmagan zahiralar mavjud deb hisoblashadi. Murabbiy, shifokor va olimlar yordamida sportchilar turli stimulyatorlarni isteʼmol qilish yaxshiroq sport tayyorgarlik xolatiga keltirishi mumkinligi, lekin shu bilan bir vaqtda organizmning o‘ta zo‘riqishini oldini olishga javobgar tabiiy 30 fiziologik reaksiyalarni susaytirishini bilishsada, baribir yuqori natijalarga erishish maqsadida turli vositalarni qabul qilishgani haqida jaxon sporti tarixida ko‘plab misollar keltirilgan. Faqatgina 1960-1967 yillar mobaynida dunyo bo‘yicha sportda dopingni qo‘llash bilan bog‘liq 30 dan ortiq o‘lim xolalari qayd etilgan. Bu vaziyat qachondan beri boshlangan? Ko‘p tadqiqotchilar 1986 yildagi Bordo – Parij velopoygasini esga solishadi. Unda ingliz velosportchi Linton birinchi bo‘lib finish chizig‘idan o‘tib shu zahoti vafo etib yerga yiqilgan. Sportchining vafotiga u katta miqdorda giyohvand modda va alkogol isteʼmol qilgani sabab bo‘lgan. Taʼkidlashicha, aynan Linton dopingning birinchi qurboni bo‘lgan. Shu bilan birga, 1879 yildayoq Buyuk Britaniyada bo‘lib o‘tgan xalqaro velopoyga davomida bir nechta ishtirokchilar dopingning oddiy turlaridan – kofein, alkogol, nitroglitserindan foydalanganliklarida qo‘lga tushishgan. Vaqt o‘tishi bilan professional sportda turli dopinglarni qo‘llash amaliyoti AQSHda keng tarqaldi. Shu davrda amerikalik menejer Chik Langning bergan intervyusidagi bitta gapi butun jahonni aylanib chiqqan: "AQSH professional sport olamida turli doping va giyohvand moddalarni isteʼmol qilinishi chin maʼnoda milliy fojiaga aylanib ulgurdi, chunki professional sportchilarning “Har qanaqa yo‘l bilan g‘alabaga erishish zarur!” shiori 80% xavaskor sportga kirib keldi". Karakasda bo‘lib o‘tgan 1983 yilgi Panamerika o‘yinlari sport olami uchun haqiqiy olamshumul voqea bo‘ldi. Unda bir yo‘la 16 nafar amerikalik, chililik, puertorikalik, kolumbiyalik va kanadalik og‘ir atletikachi, velopoygachi va yengil atletikachilar taqiqlangan preparatlarni qo‘llagani uchun diskvalifikatsiya qilingan, 12 nafar AQSHlik yengil atletikachilar esa musobaqada ishtirok etishni ulgurmasdan turib musobaqani tark etishgan. Doping preparatlarni isteʼmol qilish ijtimoiy nuqtai nazardan ham o‘ta xavfli, chunki bu giyohvandlikning bir turi deb sanaladi. Rejali ravishda qarshi kurashish 1962 yildan boshlangan, unda bu muammo giyohvand moddalar bo‘yicha BMT qo‘mitasida muhokamaga qo‘yilgan. 1967 yilda HOQ tibbiy qo‘mitasi va 1971 yilda sobiq Ittifoqda yagona antidoping xizmati taʼsis etilgan. Bugungi kunda dopingga qarshi kurashning eng samarali omili etib musobaqadan tashqari davr va to‘satdan doping nazoratini o‘tkazish amaliyotini takomillashtirish hisoblanadi. Har bir sportchining doping sinamasi 2 qismga bo‘linadi: A va V. A-sinamasi dastlab o‘rganilib, unda taqiqlangan moddalar mavjudligi tekshiriladi. Ijobiy natija aniqlangan taqdirda ikkinchi (V) sinama tekshirilishi uchun sportchi yoki uning ishonchli vakillari guvohligida ochiladi. |