Sportda doping nazorati
Xalqaro va milliy antidoping xarakati. Antidoping qoidabuzarlik turlari
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Xalqaro va milliy antidoping xarakati. Antidoping qoidabuzarlik turlari
va ularda ko‘zda tutilgan jazo choralari Tarixchilar doping olimpiya o‘yinlariga asos solingan kundan boshlab, m.a. 776 yildan boshlangan deb taxmin qilishadi. O‘yinlar tashkilotchilari qo‘ziqorin, turli o‘tlar va vinodan tayyorlangan gallyutsinogen va og‘riqni qoldiruvchi damlamalarni isteʼmol qilishgan. Bugun ular taqiqlangan bo‘lardi, lekin qadimda ham, 1896 yilda Olimpiya o‘yinlari tiklanganidan keyin ham sportchilar g‘olib bo‘lishi uchun turli vositalar qabul qilishlari man etilmagan. 1896 yilgi birinchi zamonaviy Olimpiya o‘yinlariga kelib sportchilar kodeindan boshlab to strixningacha bo‘lgan farmakologik ko‘mak uchun keng arsenaliga ega bo‘lishgan. Doping isteʼmolining yorqin misoli sifatida amerikalik marafonchi Tom Xiksning taqdirini ko‘rsatsa bo‘ladi. 1904 yilda Sent-Luis shahrida bo‘lib o‘tgan musobaqada Xiks raqiblaridan bir necha kilometr oldinga oshib ketgan. 20 kilometrdan ortiq masofa qolganida u xushini yo‘qotgan. Murabbiylar marafonchiga qandaydir maxfiy preparat berishgach, Xiks o‘rnidan turib yana yugurib ketgan. Ammo bir necha kilometrdan so‘ng u yana yiqilgan. Unga yana preparat berilgan, sportchi yana o‘rnidan turib, poygani muvaffaqiyatli yakunlab, oltin medalni qo‘lga kiritgan. Keyinchalik Xiks tarkibida strixnin faollashtiruvchi moddasi mavjud ichimlikdan foydalanganligi aniqlangan. 4-rasm. Marafonchi Tom Xiks 1932 yilga kelib sprinterlar nitroglitserindan foydalanib, yurak tomirlarini kengaytirishga urinishgan. Keyinchalik o‘xshash tadqiqotlar benzidrin moddasi 32 bilan amalga oshirilgan. Lekin zamonaviy doping davri 1935 yili inyeksion testosteron kashf etilganidan keyin boshlangan deb hisoblash to‘g‘ri bo‘ladi. Avval soldatlarda jizzakilikni oshirish uchun fashist shifokorlari tomonidan tavsiya etilgan modda keyinchalik u sportga 1936 yili Berlin Olimpiadasi davomida Germaniya olimpiya sportchilari bilan birga shahdam kirib keldi. Ungacha olimpiya chempionlari testosteronning og‘iz orqali qabul qilinadigan shaklidan foydalanishgan, lekin inyeksion testosteronning yaratilishi doping sohasida keskin burilish bo‘lib, nemis sportchilari o‘sha yili barcha oltin medallarini qo‘lga kiritishgan. 1932 yilda sport bozoriga amfetaminlar kirib keldi. 1930-chi yillar va 1948 yilgi O‘yinlarda sportchilar ularni xovuchlab isteʼmol qilishgan. 1952 yili shorttrekchilar jamoasi shunchalik ko‘p tabletkalarni qabul qilishganidan ularning barchasi xushidan ketib, shifoxonaga yotqizilgan. HOQ mazkur preparatlarning isteʼmoliga taqiq qo‘ygani bilan bu masalani o‘n yilliklar davomida sportchilar, murabbiylar va Olimpiada ishtirokchi davlatlar xukumatlari vijdoniga qo‘yib bergan. 1940-chi yillarda steroidlar qo‘llana boshladi. Gormonal steroidlar taʼsiri natijasida 1952 yilgi Olimpiya o‘yinlarida sovet og‘ir atletikachilar jamoasi qo‘lga kiritish mumkin bo‘lgan barcha medallarga ega bo‘lishgan. 1955 yili fiziolog Djon Sigler og‘ir atletika bo‘yicha AQSH terma jamoasi uchun anabolik xususiyatlari kuchaytirilgan sintetik testosteronning o‘zgartirilgan molekulasini yaratdi. Bu birinchi sunʼiy anabolik steroid – metandrostenolon edi (“Dianabol” savdo nomi). Yaratilgan Dianabol tezda keng tarqalib og‘ir atletikachi, futbolchi, yuguruvchi va o‘yinli sport turlari sportchilari uchun shartsiz bo‘lib qoldi. U isteʼmol qilinganida oqsil sintezi kuchayib og‘ir mashg‘ulotlardan keyin mushaklarni tiklashga ko‘maklashardi. Sprinter va portlovchi kuch talab etuvchi sport turlarida u sportchining asab tizimini qo‘zg‘atib, mushaklarni quvvatliroq qisqarishiga olib kelardi. NFL o‘yinchilaridan birining so‘ziga ko‘ra, 1960-chi yillar boshida murabbiylar salat idishlarini dianabol bilan to‘ldirib stolga qo‘ysharkan. Sportchilar tabletkalarni xovuchlab olib non bilan yeyisharkan. Ular bu aralashmani "chempionalr nonushtasi" deb atasharkan. 1958 yili amerikalik farmatsevtik kompaniya anabolik steroidlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ygan. Tez orada bu preparatlarning jiddiy nojo‘ya taʼsirlari mavjudligi aniqlangan bo‘lsada, ularni savdodan qaytarish kech bo‘lgan, chunki ular sportchilar o‘rtasida juda katta talabga ega bo‘lgan. 33 1968 yili HOQ doping aniqlash uchun majburiy peshob taxlilini olish jarayonini amaliyotga joriy etdi. Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|