Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Malus Niedzwetzkyana Dieck. – Qırmızıyarpaq və ya Nedzvetski alması. Orta Asiya növü. 
Ağacdır,  budaqlarının  qabığı  tünd-qırımızıdır,  azca  kələ-kötürdür.  Yarpaqları  ovaldır, 
uzunluğu 8 sm, eni 3-4 sm-dir, kənarı xırdadişciklidir, saplağı qısadır. Çiçəkləri ağımtıl və ya tünd- 
qırmızıdır,  3-4,5  sm  diametrindədir,  kasayarpaqları  tökülmür.  Meyvələri    tək-tək,  kiçik, 
şarşəkillidir,  ləti  çəhrayı,  al-qırmızıdır,  turş  və  ya  şirindir.  Toxumları  uzunsovdur,  1000  toxumun 
çəkisi 14,22 q-dir. Azərbaycanda Lənkəran ərazisində rast gəlinir [1,2,3,8]. 
Ləpəaltı  dirsək  çəhrayı-qırmızıdır,  15-20  (25)  mm  uzunluğunda,  təxminən  0,8-1  mm 
enindədir,  gövdəcik  də  çəhrayı-qırmızı  rəngdədir.  Ləpəyarpaqları  isə  ya  bütövlükdə,  ya  da 
damarları  və  kənarları  çəhrayə-qırmızı  olub,  oval  və  ya  tərsinə  yumurtavaridir,  7-8  mm 
uzunluğunda, 4-5 mm enindədir, saplağı çox qısadır, bəzi cücərtilərdə üç ləpəyarpağı mövcuddur. 
İlk yarpaqlar növbəlidir, birinci yarpaq uzunsovdur, 12-15 (18) mm uzunluğundadır, iti-dişciklidir, 
saplağı  enlidir.  İkinci  yarpaq  uzunsov-yumurtavaridir,  həmçinin  itidir,  bəzən  ikiqat  dişciklidir. 
Ləpəüstü  dirsək  və  ya  birinci  buğumarası  5-7  mm  uzunluğundadır,  ağ  tükcüklüdür  (yarpaq 
saplaqlarının əsasında olduğu kimi) [6].  
Əkin  payızda  (15.10.2009)  aparılmışdır.  İlk  cücərtilər  25  mart  2010-ci  il  tarixində  əmələ 
gəlmişdir.  
Birillik  toxmacarların  hündürlüyü  22-25  sm,  çətirin  diametri  13-15  sm-dir.  Çətirin  yan 
budaqları  3-5  ədəd  olub,  uzunluğu  3,5-4  smdir.  Yarpaq  ayasının  saplaqla  bir  yerdə  uzunluğu  3-4 
sm,  yarpaqcıqların  sayı  5-7  ədəddir.  Kök  sistemi  mildir,  3-5  sm  dərinə  gedir.  Kök  boynunun 
diametri 3-4,5 mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 3-4 ədəd olub, uzunluğu 6-8 sm, ikinci dərəcəli 
yan  köklər  10-12  ədəd  olub,  uzunluğu  4-6  sm,  üçüncü  dərəcəli  yan  köklər  20-22  ədəd  olub, 
uzunluğu 3,5-5,5 sm-dir. Kök sisteminin diametri 28-30 sm-dir. 
 
İkiillik  toxmacarların  hündürlüyü  25-27  sm,  çətirin  diametri  20-22  sm-dır.  Çətirin  yan 
budaqları 4-7 ədəd olub, uzunluğu 12-14 sm-dir. Yarpaq ayasının uzunluğu saplaqla bir yerdə 5-7 
sm, yarpaqcıqların sayı 6-8 ədəddir. Mil kökün uzunluğu 12-14 sm, kök boynunu diametri 4-6 mm-
dir. Birinci dərəcəli yan köklər 10-12 ədəd olub, uzunluğu 13-15 sm, ikinci dərəcəli yan köklər 18-
20 ədəd olub, uzunluğu 8-10 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 28-32 ədəd olub, uzunluğu 4-6 sm-dir. 
Kök sisteminin diametri 25-30 sm-dir. 
 
7.
 
Malus cerasifera Spach. – albalımeyvəli alma. Yapon növü.  
10 m hündürlüyündə ağacdır. Çətiri düzgün olmayan və ya dairəvidir. Bəzən kol formasında 
olanlara  da  rast  gəlinir.  Gövdəsini  qabığı  tünd  bozdur.  Yarpaqları  ellipsvari  və  ya  uzunsov-

---

 
 
 
 
yumurtavari olub, 10 sm uzunluğundadır. Çiçəkləri çətir çiçəkqrupunda toplanıb, tacın diametri 3-
4  sm-dir,  ətirlidir,  ağdır,  çiçək  saplağı  tüklüdür,  çəharayıdır.  Meyvələri  açıq  rənglidir.  Toxumla 
yaxşı çoxalır [1,2,3,8]. 
Ləpəaltı  dirsək  çəhrayı-qırmızıdır,  30-40  mm  uzunluğunda  və    təxminən  1  mm  enindədir. 
Ləpə  yarpaqları ovaldır, 8-12  mm uzunluğunda, 5-7  mm enindədir, saplağı qısadır azca ətvaridir. 
İlk  yarpaqlar  növbəlidir,  birinci  yarpaq  uzunsov-ovaldır  və  ya  yumurtavarıdır,  itidir,  əsası  (və  ya 
hətta aşağı 1/3 hissəsi də)  tamkənarlıdır, yuxarısı iti mişardişlidir, saplağı ayadan 3-4 dəfə qısadır. 
Yaxın  sonuncu  yarpaqlar  yumurtavaridir,  yuxarıdan  itiucludur,  çox  və  ya  az  bərabərdir  və  iti 
mişardişciklidir,  üst  hissəsi  tünd-yaşıl,  alt  hissəsi  nisbətən  açıqdır.  Yarpaqların  damarlanması 
torvari  olub,  alt  hissədən  daha  aydınn  görünür. Mərkəzi  (ana)  damardan  hər  iki  tərəfə  8-10  ədəd 
olmaqla nazik damarlar çıxır. Ləpəüstü dirsək və ya birinci buğumarası 3-5(8)mm uzunluğundadır, 
ağ  tükcüklüdür  (sonuncu  buğumaralarında  olduğu  kimi),  çox    vaxt  tüklənmə  yarpağın  saplağına 
kimi davam edir [6].  
Əkin  payızda  (15.10.2009)  aparılmışdır.  İlk  cücərtilər  1  aprel  2010-ci  il  tarixində  əmələ 
gəlmişdir.  
Birillik toxmacarların  hündürlüyü 22-24 sm, çətirin diametri 13,5-15,5 sm-dir. Çətirin  yan 
budaqları 3-5 ədəd olub, uzunluğu 3-5 sm-dir. Yarpaq ayasının saplaqla bir yerdə uzunluğu 3,5-4 
sm, yarpaqcıqların sayı 4-6 ədəddir. Kök sistemi mildir, 4,5-5 sm dərinə gedir. Kök boyuncuğunun 
diametri 4 mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 3-5 ədəd olub, uzunluğu 6-8 sm, ikinci dərəcəli yan 
köklər 8-10 ədəd olub, uzunluğu 5,5-6 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 20-22 ədəd olub, uzunluğu 3-
5 sm-dir. Kök sisteminin diametri 25-30 sm-dir. 
 
İkiillik toxmacarların hündürlüyü 30 sm, çətirin diametri 22-25 sm-dır. Çətirin yan budaqları 
4-5  ədəd  olub,  uzunluğu  13-15  sm-dir.  Yarpaq  ayasının  uzunluğu  saplaqla  bir  yerdə  5-7  sm, 
yarpaqcıqların  sayı 5-7 ədəddir. Mil kökün uzunluğu  9,5-11 sm, kök  boyuncuğunun diametri 4-5 
mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 8-10 ədəd olub, uzunluğu 10-12 sm, ikinci dərəcəli yan köklər 
14-16 ədəd olub, uzunluğu 5-8 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 26-28 ədəd olub, uzunluğu 4-6 sm-
dir. Kök sisteminin diametri 30-32 sm-dir. 
Yuxarıda tədqiq etdiyimiz növlər quraqlığa, şaxtaya davamlı və dekorativ olduqlarına görə 
təsərrüfatın  müxtəlif  sahələrində,  həmçinin  park  və  bağların  yaşıllaşdırılmasında  istifadəsi 
məqsədəuyğundur.