Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

MÜZAKĠRƏ VƏ NƏTĠCƏLƏR 
 
    Alma  Gülçiçəklilər  (Rosaceae)  fəsiləsinə  daxildir.  Fəsilənin  nümayəndələrində  yeraltı  və 
yerüstü hissənin  inkişafənın eyni olduğu  müşahidə olunur. Ləpə  yarpaqları  adətən ovaldır, demək 
olar  ki,  dairəvidir  və  ya  nisbətən  uzunsovdur,  uzunsov-yumurtavarıdır,  çılpaqdır,  yaşıldır,  bəzən 
yağlı kimidir. Bir qayda olaraq gülçiçəklilər fəsiləsində ləpə yarpaqları çox qalmır, tez tökülür. İlk  
yarpaqlar  növbəli  və  ya  qarşı-qarşıyadır.  Sonuncular  mütəşəkkil  olub,  sadədir,  onlar  nisbətən 
şaxələnib,  bəzən  yerin  altında  onlar  reduksiya  olur,  pulcuqşəkillidir,  sonradan  inkişaf  etmiş 
yarpaqlarla əvəz olunur [6]. 
    Alma  (Malus  Mill.)  cinsi.  Böyüməsi  yerüstüdüür,  ləpə  yarpaqları  adətən  ovaldır  və  ya 
tərsinə yumurtavaridir, kifayət qədər iridir, çox və ya az dərəcədə ətlidir. İlk yarpaqlar dişciklidir, 
yetkin  bitkinin  yarpaqları  ilə  müqayisədə az  fərqlənir. Ləpəaltı dirsək  bir qayda olaraq qırmızıdır 
[6]. 
 
Aşağıda hər bir növün ayrılıqda tədqiqi verilmişdir: 
1.
 
Malus sargenti  Rehd. - sarjent alması. Şərqi Asiya (Yapon) növü. 
  Ağac və ya koldur. Yabanı almaların ən alçaq boylusudur. Zoğların qabığı tünd boz, tikanlıdır. 
Yarpaqları  yumurtavarı,  uzunluğu  5-8  sm,  eni  3-6  sm-dir,  əsası  azca  üzəkvarıdır,  kənarları  iti 
dişciklidir. Çiçəkləri 4-7 ədəd olmaqla çətir çiçək qrupunda yerləşir, ağdır. Meyvələri şarşəkilli və 
ya ovaldır, 3 ədəd olmaqla yerləşir, diametri 8-13 mm-dir, sarıdır, çəhrayı və ya qırmızı kirşanı var, 
uzun  müddət  ağacın  üstündə  qalır,  ləti  yumşaqdır,  kasa  yarpaqları  töküləndir,  uzundur,  meyvə 
saplağı 3-3,5 sm-dir. Toxumları qəhvəyidir [1,2,3,8]. 
  Ləpaəaltı dirsək aşağıdan qalınlaşmışdır, 20-25 mm uzunluğunda; 1-1,25 mm enindədir, az və 
ya çox dərəcədə kirli-qırmızımtıl rənglənmişdir. Ləpə yarpaqları ovaldır, 15-16 mm uzunluğunda, 
8-9  mm  enindədir,  yuxarıdan  enli  dairəvidir,  əsası  qısa  pazşəkillidir,  hiss  olunmadan  5  mm 
uzunluğunda saplağa keçir. Daralmış pulcuqları da təxminən 5  mm uzunluğundadır. İlk  yarpaqlar 
növbəlidir, 20-25 mm uzunluğundadır, ümumi görünüşü yumurtavaridir, uzunsov orta seqmenti var, 
hər iki tərəfdən 1-2 iri dişciklə təchiz edilmişdir və nisbətən kiçik tərsinə yumurtavari, 1-2 dişcikli, 
üst  seqmetlidir,  pulcuğu  5-7  mm  uzunluğundadır.  Üçüncü  yarpaq  birinciyə  keçib,  lakin  onun 
yuxarıdan seqmenti üç bölümlüdür, dişciklidir. Ləpəüstü dirsək və ya birinci buğumarası təxminən 
15 mm uzunluğundadır. Gövdəciyi kirli-qırmızımtıldır, yumşaqdır, kiçikdir, buruq tükcüklüdür [6]. 
Əkin payızda (4.10.2007) aparılmışdır. İlk cücərtilərin əmələ gəlməsi  yazda (25.III. 2008 ) 
müşahidə edilmişdir.  
Birillik  toxmacarların  hündürlüyü  10-15  sm,  çətirin  diametri  13-15  sm-dir.  Çətirin  yan 
budaqları 3-5 ədəd olub, uzunluğu 5-7-dir. Yarpaq ayasının saplaqla bir yerdə uzunluğu 4-5 sm-dir, 
yarpaqcıqların  sayı  5-7  ədəddir.  Kök  sistemi  mildir,  3-5  sm  dərinə  gedir.  Kök  boyuncuğunun 
diametri 4 mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 3-5 ədəd olub, uzunluğu 5-7 sm, ikinci dərəcəli yan 
köklər 8-10 ədəd olub, uzunluğu 2-5 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 15-20 ədəd olub, uzunluğu 2-3 
sm-dir. Kök sisteminin diametri 15-20 sm-dir. 
 
İkiillik  toxmacarların  hündürlüyü  15-20  sm,  çətirin  diametri  15-17  sm-dır.  Çətirin  yan 
budaqları 7-9 ədəd olub, uzunluğu 7-10  sm-dir.  Yarpaq ayasının uzunluğu saplaqla  bir  yerdə 5-7 

---

 
 
 
 
sm, yarpaqcıqların sayı 8-10 ədəddir. Mil kökün uzunluğu 10-12 sm, kök boyuncuğunun diametri 
6 mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 8-10 ədəd olub, uzunluğu 12-15 sm, ikinci dərəcəli yan köklər 
15-20 ədəd olub, uzunluğu 7-10 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 25-30 ədəd olub, uzunluğu 5-7 sm-
dir. Kök sisteminin diametri 25-35 sm-dir. 
2.