Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Malus prunifolia (Wild.) Borch - gavalıyarpaq və ya Çin alması (Şərqi Asiya növü).   
Ağac  və  ya  koldur.  Gövdəsi  açıq-qəhvəyi  və  ya  qırmzımtıl  olur.  Yarpaqları  10  sm 
uzunluğunda, 5-6 sm enindədir, yumurtavaridır, uzun saplaqlıdır. Çiçəkləri 5-8 (10) çiçəkdən ibarət 
çətir çiçək qrupunda toplanıb, tacı ağ və ya çəhrayıdır. Meyvələri yumurtavarı və ya şarşəkilli, 1,5-
2,5  sm  diametrindədir,  qırmızı  və  ya  sarıdır,  üzəri  kirşanlıdır,  ləti  bərkdir,  ağzı  büzəndir,  saplağı 
2,5-3 sm-dir. Toxumları uzunsovdur, qəhvəyidir. 1000 toxumun çəkisi 15-20 q-dır. Kasayarpaqları 
tökülmür. Yeddi forması məlumdur [1,2,3,8]. 
Ləpə  yarpağı  8-10  mm  uzunluğunda  və  6-8  mm  enindədir.  Yuxarısı  küt  dairəvidir,  tünd 
yaşıldır, aşağı kənarı nisbətən açıqdır, qısa pulcuqludur. İlk yarpaqları eyni vaxtda çıxır və yəqin ki, 
qarşı-qaşıyadır.  Bəzən  onlardan  biri  nisbətən  iri  lur.  Gövdəyə  doğru  əyilir  və  nisbətən  aşağıdan 
birləşir. Tünd yaşıldır, yuxarıdan qeyri-bərabərdir, itidir, dişciklidir (ilk yarpaqlara nisbətən iridir və 
çoxsaylıdır),  bəzən  girintili-çıxıntılıdır,  çox  vaxt  girinti-çıxıntılar  bir  tərəfdən  olur,  oval  və  ya 
yumurtavaridir.  Yarpaq  pulcuqları  qısadır,  yarpaqları  demək  olar  ki,  oturaqdır.  Yan  damarlar 
növbəlidir, əyri-üyrüdür,  yarpaqların  yan dişciklərinin  yuxarısında qurtarır. Ləpəüstü dirsək  və  ya 
birinci  buğumarası  təxminən  10-15  mm-dir,  ağımtıldır,  bəzi  yerlərdə  tökülmüş  nazik  tüklüdür. 
Toxmacarlar yaxşı kök sisteminə mailk olur. [6]. 
Əkin  payızda  (15.10.2009)  aparılmışdır.  İlk  cücərtilər  27  mart  2010-ci  il  tarixində  əmələ 
gəlmişdir.  
Birillik  toxmacarların  hündürlüyü  18-20  sm,  çətirin  diametri  12-15  sm-dir.  Çətirin  yan 
budaqları 4-6 ədəd olub, uzunluğu 3-5 sm-dir. Yarpaq ayasının saplaqla bir yerdə uzunluğu 3-5 sm, 
yarpaqcıqların  sayı  7-9  ədəddir.  Kök  sistemi  mildir,  3-4  sm  dərinə  gedir.  Kök  boyuncuğunun 
diametri  3-5  mm-dir.  Birinci  dərəcəli  yan  köklər  3-5  ədəd  olub,  uzunluğu  3-5  sm,  ikinci  dərəcəli 
yan  köklər  10-12  ədəd  olub,  uzunluğu  4-6  sm,  üçüncü  dərəcəli  yan  köklər  15-20  ədəd  olub, 
uzunluğu 3-4 sm-dir. Kök sisteminin diametri 22-27 sm-dir. 
 
İkiillik toxmacarların hündürlüyü 30 sm, çətirin diametri 20-23 sm-dır. Çətirin yan budaqları 
4-6  ədəd  olub,  uzunluğu  10-12  sm-dir.  Yarpaq  ayasının  uzunluğu  saplaqla  bir  yerdə  3-5  sm, 
yarpaqcıqların  sayı  6-10  ədəddir.  Mil  kökün  uzunluğu  10-12  sm,  kök  boyuncuğunun  diametri  5 
mm-dir. Birinci dərəcəli yan köklər 8-10 ədəd olub, uzunluğu 12-15 sm, ikinci dərəcəli yan köklər 
16-18 ədəd olub, uzunluğu 8-10 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 28-30 ədəd olub, uzunluğu 4-5 sm-
dir. Kök sisteminin diametri 28-30 sm-dir. 
3.
 
Malus baccata (L) Borсh - giləmeyvəli və ya Sibir alması. Şərqi Asiya növü. 
Ağac  və  ya  iri koldur, qabığı  boz, zoğu çılpaqdır. Yarpaqları  yumurtavarıdır, (2,5) 3-8 sm 
uzunluğunda, (1,5) 2-5 sm enindədir. Çiçəkləri 4-8 (10) ədəd olmaqla çətir çiçəkqrupunda toplanıb, 
ləçəkləri  təmiz  ağdır,  kasayarpaqları  töküləndir.  Meyvəsi  noxud  boydadır,  5-6-sı  bir  yerdə  olur, 
şarşəkilli və ya ovaldır, ləti ağzı büzəndir. 3 forması məlumdur [1,2,3,8]. 
İki  dairəvi-oval  ləpə  yarpağına  və  növbəli  ilk  yarpaqlara  malik  olur.  Ləpəaltı  dirsək 
qırmızımtıl-qəhvəyidir, aşağıdan  nisbətən qalınlaşmışdır (burada rənglər açıqlaşır), orta hissəsi 25 
mm  uzunluğunda  və  1  mm  enindədir.  Ləpə  yarpaqları  dairəvi-ovaldır.  İlk  yarpaqlar  ovaldır, 
yuxarıdakına nisbətən xeyli xırdadır,  qısa pulcuqludur, zəif dişciklidir, qısa saplağı var. Yaxın son 
yarpaqlar  növbəlidir,  nisbətən  iridir,  yuxarıdan zəif dişciklidir, ovaldır, azca  yumurtavaridir, əyri-
üyrü  torvari  damarlıdır,  qısa  pulcuqlu  və  qısa  saplaqlıdır.  Saplağı,  damarları,  pulcuqları  və 
kənarındakı  dişciklər  qırmızımtıldır.  Yarpaqların  əsasında  sərt  tükvarı  yarpaqaltlıqları  var,  yuxarı 
yarpaqlarda isə onlar uzunsov lentvaridir. Ləpəüstü dirsək və ya birinci bugumarası təxminən 2 mm 
uzunlugunda  və  1  mm  enindədir,  azca  kənardadır,  birincilər  kimi  qırmızımtıl  qıhvəyidir. 
Yarpaqların əsasında kiçik lansetvari-tükşəkilli, üst yarpaqlarda isə uzun lansetvari yarpaqaltlıqları 
var [6].  
Əkin  payızda  (4.10.2007)  aparılmışdır.  İlk  cücərtilər  30  mart  2008-ci  il  tarixində  əmələ 
gəlmişdir. 

---

 
 
 
 
 Birillik  toxmacarların  hündürlüyü  20-22  sm,  çətirin  diametri  15-17  sm-dir.  Çətirin  yan 
budaqları 4-7 ədəd olub, uzunluğu 7-8 smdir. Yarpaq ayasının saplaqla bir yerdə uzunluğu 4-5 sm, 
yarpaqcıqların  sayı  4-5  ədəddir.  Kök  sistemi  mildir,  4-5  sm  dərinə  gedir.  Kök  boyuncuğunun 
diametri  4-5  mm-dir.  Birinci  dərəcəli  yan  köklər  4-5  ədəd  olub,  uzunluğu  7-8  sm,  ikinci  dərəcəli 
yan  köklər  10-12  ədəd  olub,  uzunluğu  4-5  sm,  üçüncü  dərəcəli  yan  köklər  18-20  ədəd  olub, 
uzunluğu 3-4 sm-dir. Kök sisteminin diametri 25-30 sm-dir. 
 
İkiillik  toxmacarların  hündürlüyü  25-27  sm,  çətirin  diametri  20-22  sm-dır.  Çətirin  yan 
budaqları 4-7 ədəd olub, uzunluğu 12-14 sm-dir. Yarpaq ayasının uzunluğu saplaqla bir yerdə 5-7 
sm, yarpaqcıqların sayı 6-8 ədəddir. Mil kökün uzunluğu 12-14 sm, kök boyuncuğunun diametri 4-
6  mm-dir.  Birinci  dərəcəli  yan  köklər  10-12  ədəd  olub,  uzunluğu  13-15  sm,  ikinci  dərəcəli  yan 
köklər 18-20 ədəd olub, uzunluğu 8-10 sm, üçüncü dərəcəli yan köklər 28-32 ədəd olub, uzunluğu 
4-6 sm-dir. Kök sisteminin diametri 25-30 sm-dir. 
4.