Standartlari

8.2. BHXS (IFRS) 10 “Jamlangan moliyaviy hisobotlar”
Ushbu standartning maqsadi tadbirkorlik sub’ekti bir yoki bir nechta boshqa 
tadbirkorlik sub’ektlarini nazorat qilgan hollarda jamlangan moliyaviy hisobotlarni 
tayyorlash va taqdim etish printsiplarini belgilashdan iborat. 
Ushbu standart maqsadga erishish uchun: 
(a) 
bir yoki bir nechta boshqa tadbirkorlik sub’ektlari (sho’’ba tadbirkorlik 
sub’ektlari)ni nazorat qiluvchi tadbirkorlik sub’ekti (bosh tashkilot) jamlangan 
moliyaviy hisobotlar taqdim etishini talab qiladi; 
(b) 
nazorat qilish printsipini ta’riflaydi va nazorat qilishni jamlash uchun asos 
sifatida belgilaydi; 
(v) 
investor investitsiyalar ob’ektini nazorat qilayotgani yoki qilmayotgani 
va, binobarin, investitsiyalar ob’ektini jamlashni amalga oshirishi yoki amalga 
oshirmasligi lozimligini aniqlash uchun nazorat qilish printsipini qanday qo’llashni 
ko’rsatadi;
(g) 
jamlangan moliyaviy hisobotlarni tayyorlash maqsadida buxgalteriya 
hisobiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi; va 
(d) 
investitsion tadbirkorlik sub’ekti tushunchasiga ta’rif beradi va 
investitsion tadbirkorlik sub’ektining muayyan sho’’ba tadbirkorlik sub’ektlarini 
jamlashga nisbatan istisno holatni belgilaydi. 
Investor o’zining biron-bir tadbirkorlik sub’ekti (investitsiyalar ob’ekti)da 
ishtiroki xususiyatidan qat’i nazar, u investitsiyalar ob’ekti ustidan nazoratga ega yoki 
ega emasligini baholab, o’zi bosh tashkilot hisoblanishi yoki hisoblanmasligini 
aniqlashi lozim.
Investor, agar u investitsiyalar ob’ektida ishtirok etishdan o’zgaruvchan 
daromadlar olish bilan bog’liq risklarga yo’liqqan yoki bunday daromadni olish 
huquqiga ega, shuningdek investitsiyalar ob’ektiga nisbatan o’z vakolatlarini amalga 
oshirish orqali daromadga ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lsa, investitsiyalar 
ob’ekti ustidan nazoratga ega bo’ladi.
Shunday qilib, investor faqat quyidagi hollarda investitsiyalar ob’ekti ustidan 
nazoratga ega bo’ladi: 
investitsiyalar ob’ektiga nisbatan vakolatlarga ega bo’lsa; 
ob’ektda ishtirok etishdan o’zgaruvchan daromadlar olish bilan bog’liq risklarga 
yo’liqqan yoki bunday daromadni olish huquqiga ega bo’lsa; va 

---

241 
investorning daromadlari miqdoriga ta’sir ko’rsatish maqsadida investitsiyalar 
ob’ektiga nisbatan o’z vakolatlarini amalga oshirish imkoniyatiga ega bo’lsa. 
Investor, agar unda hozir ahamiyatga molik faoliyatni, ya’ni investitsiyalar 
ob’ektining daromadiga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan faoliyatni boshqarish imkoniyatini 
beradigan mavjud huquqlar bo’lsa, investitsiyalar ob’ektiga nisbatan vakolatlarga ega 
bo’ladi. 
Vakolatlar huquqlar natijasida yuzaga keladi. Ayrim hollarda vakolatlarni 
baholash qiyinchilik tug’dirmaydi, masalan, investitsiyalar ob’ektiga nisbatan 
vakolatlar ulushli instrumentlar, xususan aktsiyalar yaratadigan ovoz berish 
huquqlarining bevosita mahsuli hisoblansa va vakolatlarni baholash faqat tegishli 
aktsiyalar paketi bilan bog’liq ovoz berish huquqlarini ko’rib chiqish yo’li bilan 
amalga oshirilishi mumkin. Boshqa hollarda baholash bu qiyinroq bo’ladi va bir 
nechta omillarni ko’rib chiqishni talab qilishi mumkin (masalan, vakolatlar bir yoki bir 
nechta shartnoma bo’yicha kelishuvlar mahsuli bo’lsa).
Investor, agar u investitsiyalar ob’ektiga nisbatan vakolatlarga ega bo’lish, 
investitsiyalar ob’ektida ishtirok etishdan o’zgaruvchan daromadlar olish bilan bog’liq 
risklarga yo’liqish yoki bunday daromadni olish huquqiga ega bo’lish bilan bir 
qatorda, investor investitsiyalar ob’ektida ishtirok etishdan oladigan daromadga ta’sir 
ko’rsatish maqsadida o’z vakolatlaridan foydalanish imkoniyatiga ham ega bo’lsa, 
investitsiyalar ob’ekti ustidan nazoratga ega bo’ladi.
Shunday qilib, qarorlar qabul qilish huquqiga ega bo’lgan investor o’zi 
printsipal yoki agent hisoblanishini aniqlashi lozim.
Bosh tashkilot o’xshash operatsiyalar hamda o’xshash vaziyatlardagi boshqa 
hodisalar uchun yagona hisob siyosati yordamida jamlangan moliyaviy hisobotlarni 
tayyorlashi lozim.
Investitsiyalar ob’ektini jamlash investor investitsiyalar ob’ekti ustidan 
nazoratni qo’lga kiritgan paytdan boshlanadi va investor investitsiyalar ob’ekti ustidan 
nazoratni yo’qotgan paytda tugallanadi.
Bosh tashkilot moliyaviy holat to’g’risidagi jamlangan hisobotda kapital 
tarkibidagi nazorat kuchiga ega bo’lmagan ulushlarni bosh tashkilot mulkdorlarining 
kapitalidan alohida ifodalashi lozim.
Bosh tashkilotning sho’’ba tadbirkorlik ob’ektida ishtirokchi sifatidagi ulushida 
yuz bergan, bosh tashkilot sho’’ba tadbirkorlik ob’ekti ustidan nazoratni yo’qotishiga 
olib kemaydigan o’zgarishlar kapital bilan operatsiyalar (ya’ni mulkdorlar bilan 
operatsiyalar) sifatida hisobga olinadi. 
Agar bosh tashkilot sho’’ba tadbirkorlik sub’ekti ustidan nazoratni yo’qotgan 
bo’lsa, bosh tashkilot: 
(a) sobiq sho’’ba tadbirkorlik sub’ektining aktivlari va majburiyatlarini 
moliyaviy holat to’g’risidagi jamlangan hisobotda hisobdan chiqaradi. 
(b) nazorat yo’qotilgan sanada sobiq sho’’ba tadbirkorlik sub’ektida qolgan 
har qanday investitsiyalarning haqqoniy qiymatda tan olishni to’xtatadi va keyinchalik 
bunday investitsiyalarni, shuningdek sobiq sho’’ba tadbirkorlik sub’ektidan yoki uning 
foydasiga to’lanishi lozim bo’lgan har qanday summalarni hisob yuritishda tegishli 
MHXSda belgilangan tartibda aks ettiradi. Mazkur haqqoniy qiymat moliyaviy aktivni 
MHSS 9 ga muvofiq dastlabki tan olishda haqqoniy qiymat yoki, zarur holda, qaram 

---

242 
tadbirkorlik sub’ekti yoki birgalikdagi faoliyatga investitsiyalar tannarxi sifatida 
baholanadi. 
(v) nazoratni yo’qotish bilan bog’liq bo’lgan, sobiq nazorat paketida hisobga 
olinadigan foyda yoki zararni tan oladi.