Standartlari

shartli tannarxi
sifatida olsa 
(foydalansa), ushbu tadbirkorlik sub’ekti MHXS bo’yicha moliyaviy holat 
to’g’risidagi boshlang’ich hisobotining har bir satrida ko’rsatilgan modda bo’yicha 
quyidagilarni o’zining MHXS bo’yicha birinchi moliyaviy hisobotlarida ochib berishi 
kerak:
(a) 
ushbu haqqoniy qiymatlarining umumiy summasini; va 
(b) 
oldingi 
BHUTlar 
bo’yicha 
ko’rsatilgan 
balans 
qiymatlariga 
tuzatishlarning umumiy summasini. 

---

26 
2-MAVZU. MOLIYaVIY HISOBOTNING XALQARO STANDARTLARIDA 
UMUMIY MASALALAR
 
Ma’ruza rejasi 
2.1. BHXS №1 “Moliyaviy hisobotlarni taqdim etish” standartining mazmuni 
va qo’llanilishi 
2.2. BHXS (IAS) 7 “Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot” standartining mazmuni 
va qo’llanilishi 
2.3. BHXS (IAS) 8 “Hisob siyosatlari, hisoblab chiqilgan baholardagi 
o’zgarishlar va xatolar” 
2.4. BHXS (IAS) 10 “Hisobot davridan keyingi hodisalar”. BHXS (IAS) 21 
“Valyuta kurslaridagi o’zgarishlarning ta’sirlari” 
 
Mavzu bo’yicha tayanch so’zlar va iboralar
 
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari (MHXSlar) – bu Buxgalteriya 
hisobining xalqaro standartlari Kengashi (MHXSK) tomonidan chiqarilgan 
Standartlar va Sharhlardir. Ular quyidagilarni qamrab oladi: 
(a) 
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari; 
(b) 
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari; 
(v) 
MHXSlarni Sharhlash bo’yicha Qo’mita (MHXSShQ) tomonidan 
chiqarilgan Sharhlar; va 
(g) 
Sharhlash bo’yicha Doimiy Qo’mita (ShDQ) tomonidan chiqarilgan 
Sharhlar . 
MHXSlar bo’yicha birinchi moliyaviy hisobotlar - Tadbirkorlik sub’ekti 
MHXSlarga muvofiqlik to’g’risida aniq va shartsiz bildirib Moliyaviy 
Hisobotlarning Xalqaro Standartlari (MHXSlar)ni qo’llagan birinchi yillik moliyaviy 
hisobotlar.
Oldingi BHUT - MHXSlarni birinchi marta qo’llaydigan tadbirkorlik sub’ekti 
MHXSlarni qabul qilishidan bevosita oldin qo’llagan buxgalteriya hisobining asosi. 
MHXS bo’yicha birinchi hisobot davri - Tadbirkorlik sub’ektining MHXS 
bo’yicha birinchi moliyaviy hisobotlari qamrab olgan eng oxirgi hisobot davri. 
MHXS bo’yicha moliyaviy holat to’g’risidagi boshlang’ich hisobot - 
Tadbirkorlik sub’ektining MHXSlarga o’tish sanasiga bo’lgan moliyaviy holat 
to’g’risidagi hisoboti. 
Shartli tannarx - berilgan sanaga tannarxning yoki amortizatsiyalangan 
qiymatning o’rnini bosuvchi summa. Keyinchalik eskirish yoki amortizatsiya 
hisoblanganida tadbirkorlik sub’ekti aktivni yoki majburiyatni ushbu berilgan sanada 
dastlabki marta tan olgan va ushbu aktivning yoki majburiyatning tannarxi shartli 
tannarxga teng bo’lgan deb faraz qilinadi. 
Umumiy foydalanish uchun mo’ljallangan moliyaviy hisobotlar (“moliyaviy 
hisobotlar” deb ataladi) – bu shunday foydalanuvchilarning axborotga bo’lgan 
talablarini qondirishga qaratilgan moliyaviy hisobotlarki, bu foydalanuvchilar 
ularning axborotga bo’lgan maxsus talablariga moslashtirilgan hisobotlarni xo’jalik 
sub’ektidan talab qila olmaydi. 

---

27 
Ahamiyatli tushirib qoldirishlar yoki buzilishlar – bunda moddalarning tushirib 
qoldirilishi 
yoki 
buzilishi 
ahamiyatli 
bo’lib hisoblanadiki, agarda ular 
foydalanuvchilarning moliyaviy hisobotlar asosida qabul qiladigan iqtisodiy 
qarorlariga, alohida yoki birgalikda, ta’sir eta olganda. Ahamiyatlilik tushirib 
qoldirishning yoki buzilishning ular sodir bo’lgan sharoitlarni hisobga olgan holda 
aniqlanadigan hajmi va xususiyatiga bog’liq bo’ladi. Moddaning hajmi yoki 
xususiyati, yoki ikkalasining birikmasi, hal qiluvchi omil bo’lishi mumkin.
Foyda yoki zarar – buboshqa umumlashgan daromadning tarkibiy qismlaridan 
tashqari jami daromaddan xarajatlar chegirilganidan keyin qolgan natija. 
Boshqa umumlashgan daromad boshqa MHXSlarda talab etilganidek yoki 
ruxsat etilganidek foyda yoki zarar sifatida tan olinmaydigan daromad va xarajat 
moddalarini (jumladan qayta tasniflash bo’yicha tuzatishlarini) qamrab oladi. 
Mulk egalari – bu ulushli instrumentlar sifatida tasniflangan instrumentlarning 
egalari. 
Foyda yoki zarar – buboshqa umumlashgan daromadning tarkibiy qismlaridan 
tashqari jami daromaddan xarajatlar chegirilganidan keyin qolgan natija. 
Qayta tasniflash bo’yicha tuzatishlar – bu joriy yoki oldingi davrlardagi boshqa 
umumlashgan daromadda tan olingan, lekin joriy davrda foyda yoki zarar sifatida 
qayta tasniflangan summalar.
Jami umumlashgan daromad – bu kapitaldagi davr mobaynida operatsiyalar va 
boshqa hodisalar natijasida yuzaga keladigan o’zgarish bo’lib, mulk egalari bilan 
ularning mulk egalari sifatida amal qilishidagi operatsiyalardan yuzaga keladigan 
o’zgarishlar bundan mustasnodir. 
Pul mablag’lari - naqd pul va talab qilib olguncha depozitlarni o’z ichiga oladi. 
Pul mablag’larining ekvivalentlari - belgilangan summadagi pul mablag’lariga 
oson aylantiriladigan va qiymatining o’zgarishi jihatidan sezilarsiz darajadagi hatarga 
ega bo’lgan, qisqa muddatli va yuqori likvidli investitsiyalardir. Pul mablag’larining 
ekvivalentlari investitsiya yoki boshqa maqsadlari uchun emas, balki qisqa muddatli 
majburiyatlar bo’yicha to’lovlarni amalga oshirish uchun foydalaniladi. Investitsiyani 
pul ekvivalenti deb hisoblash uchun, u belgilangan summadagi pul mablag’iga oson 
aylantiriladigan va qiymatidagi o’zgarishlar hatari sezilarsiz darajada bo’lishi lozim. 
Shu sababli, investitsiya odatda uning so’ndirish muddati qisqa bo’lsagina, ya’ni 
xarid qilingan paytdan boshlab taxminan uch oy yoki undan kam muddat ichida 
to’lanadigan bo’lsa, pul mablag’larining ekvivalenti deb hisoblanishi mumkin. 
Ulushli investitsiyalar pul ekvivalentlariga kirmaydi, bundan ular, aslini olganda, pul 
mablag’larining ekvivalentlari bo’lgan holatlari istisno, masalan so’ndirilishiga qisqa 
muddat qolganda sotib olingan va so’ndirilish muddati aniq belgilangan imtiyozli 
aktsiyalar misolida kabi. Oshiqcha pul mablag’larini ularning ekvivalentlariga 
investitsiya qilish pul mablag’larini boshqarish bo’lib hisoblanadi. 
Pul oqimlari - pul mablag’lari va pul ekvivalentlarining kirimi va chiqimi. 
Operatsion faoliyat - xo’jalik sub’ektining asosiy daromad keltiruvchi faoliyati 
hamda investitsion va moliyaviy faoliyat hisoblanmagan boshqa faoliyat turlari. 
Investitsion faoliyat - uzoq muddatli aktivlarning hamda pul ekvivalentlariga 
kirmaydigan boshqa investitsiyalarning sotib olinishi va chiqib ketishi. 

---

28 
Moliyaviy faoliyat - xo’jalik sub’ektining qo’yilgan kapitali va qarz 
mablag’larining miqdori va tarkibidagi o’zgarishlarni keltirib chiqaruvchi faoliyat.

Hisob ciyosati – bu xo’jalik sub’ekti tomonidan moliyaviy hisobotlarni 

tayyorlashda va taqdim etishda qo’llaniladigan muayyan tamoyillar, usullar, odatlar, 
qoidalar va amaliyotlardir. 
Buxgalteriya hisobi maqsadida baholashdagi o’zgarish - aktivlar va 
majburiyatlarning joriy holatini hamda ular bilan bog’liq bo’lgan, kelgusida 
kutilayotgan manfaat va majburiyatlarni baholash natijasida, aktiv yoki 
majburiyatning balans qiymatini, yoki aktivdan davriy foydalanish summasini 
tuzatishdir. Buxgalteriya hisobi maqsadida baholashdagi o’zgarishlar yangi 
ma’lumotlar olinishi yoki yangi hodisalar ro’y berishi natijasida yuzaga keladi, va, 
shu sababdan, xatolarni tuzatish bo’lib hisoblanmaydi. 
Oldingi davr xatolari xo’jalik sub’ektining bir yoki undan ortiq oldingi davrlari 
uchun moliyaviy hisobotlaridagi buzilishlar va tushirib qoldirishlardir; ular ishonchli 
axborotdan foydalanmaslik yoki noto’g’ri foydalanish natijasida yuzaga keladi va 
ushbu axborot: 
(a)mazkur davrlar uchun moliyaviy hisobotlar chiqarilishi ruxsat etilganida 
mavjud bo’lgan; va 
(b)mazkur moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etish chog’ida olinishi 
va hisobga olinishi oqilona ravishda kutilishi mumkin bo’lgan axborotdir.Bunday 
xatolar matematik yanglishishlar, hisob siyosatini qo’llashda yo’l qo’yilgan xatolar, 
e’tiborsizlik yoki faktlarni noto’g’ri talqin etish oqibatlarini hamda firibgarlikni o’z 
ichiga oladi. 
Restrospektiv qo’llash - yangi hisob siyosatini operatsiyalar, boshqa hodisalar 
va vaziyatlarga nisbatan ushbu siyosat oldin ham har doim qo’llanilganidek tarzda 
qo’llash. 
Retrospektiv qayta hisoblash - moliyaviy hisobotlardagi elementlar 
summalarinining tan olinishi, baholanishi va oshkor qilinishini oldingi davrda xatoga 
hech qachon yo’l qo’yilmaganidek tarzda tuzatish. 
Hisobot davridan keyingi hodisalar - hisobot davri tugagan sana bilan 
moliyaviy hisobotlarni e’lon qilish uchun tasdiqlash sanasi o’rtasidagi oraliqda 
yuzaga kelgan, ijobiy va salbiy, hodisalardir. Hodisalar ikki xil bo’la oladi: 
(a) 
hisobot 
davrining 
oxirida 
mavjud 
bo’lgan 
shart-sharoitlarni 
tasdiqlaydigan hodisalar (tuzatishlar kiritilishini talab etadigan hisobot davridan 
keyingi hodisalar); va 
(b) hisobot davridan keyin yuzaga kelgan shart-sharoitlarni ko’rsatadigan 
hodisalar (tuzatishlar kiritilishini talab etmaydigan hisobot davridan keyingi 
hodisalar).