Stanoklar yuritmalarining tasnifi

71


Xrapovikli mexanizm

9.5-rasm.	Malta mexanizmi

35. 
    vallar bir xil yo'nalishda bo‘ladi -oraliq shesterna); reverslash friksion mufta M, orqali bajariladi.
    

2. 
   konussimon tishli g‘ildiraklar bilan reverslashda ikki tomonla- ma kulachokli mufta M2 dan foydalaniladi.
   

4. 
   ba’zi tish kesish stanoklarida qo‘llangan revers mexanizmida Zr=l6 tishli g‘ildirakning o‘zgarmas harakatlanishida yig'ma katta- g'ildirak z
   

ilgarilama-qaytar aylanma harakatga ega bo‘ladi.

									45^0
		M,
$							II
					~r)
			a)
9.6-rasm. Reversiv mexanizmlar.
7.								Jamlovchi mexanizmlar stanoklarda
bir zvenoda har xil kine-
matik zanjirlaming harakatlarini yig‘ish (jamlash) uchun xizmat qiladi.
г t					2 1			Bu maqsadda planetar va differen-
	\ V		/
					ii		f	sial mexanizmlaridan foydalaniladi.
								Stanoklarda ko‘proq konussimon
	- X						x —L.	tishli g‘ildiraklardan tuzilgan diffe-
							/
	,"							rensial qo'llaniladi (9.7-rasm).
								9.7-	rasrn. Differensial mexanizmi:
	/ ...... ........		.... ...... N		z,
								Z, va z4 ~ markaziy g'ildiraklar; z2 va z3 — satellit-
								lar; 1 — yetaklovchi (vodilo); 2 — chervyakli juft.

Planetar uzatmalarda ba’zi g'ildiraklarning o‘qlari o‘z navbatida hara-katlanuvchi bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan o‘qlarga ega bo‘lgan tishli g‘ildiraklar o'rnatilgan zveno yetaklovchi (vodilo) deb nomlanadi. 0‘qlari qo‘zg‘aluvchan bo'lgan tishli g'ildiraklar satellitlar deb ataladi.

Planetar uzatmalar uzatishlar nisbatining katta oraliqda bo‘lishiga imkoniyat beradi. Planetar uzatmalaming kichik o‘lchamlari va massasi ularning asosiy afzalliklaridan hisoblanadi.

8. 
   Muftalar vallarni birlashtirish va harakatni vald'an valga uzatish uchun xizmat qiladi. Muftalaming turlari: doimiy, ilashuv, hi- moya, bir yo‘nalishda harakatni uzatuvchi.
   

8. 
   Norton mexanizmi standart rezbalami kesishda zarur bo‘ladigan surish qiymatlarining arifmetik qatorini hosil qilib, tokarlik stanoklari- ning surish qutisida qo‘llaniladi.
   

8. 
   Meandr mexanizmi tokarlik-vintqirqar stanoklarida surish qutisi tarkibidagi birinchi aylanib o‘tish guruhini hosil qilish maqsadida qo‘llanib, bir richagli oson boshqarish imkoniyatini beradi.
   

9.4. Pog‘onali yuritmalarning kinematik hisobi. Struktura setkasi va aylanish chastotalarining grafiklari

Pog‘onali boshqariladigan yuritmalar metall kesuvchi stanoklarda keng

tarqalgandir. Pog‘onali boshqarishni ta’minlovchi mexanizmlar konstruksiyasi bo‘yicha sodda va ulami ekspluatatsiya qilish ishonchlidir.

Har bir metall kesuvchi stanok ma’lum o‘lchamli zagotovkalarga ishlov berish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, zagotovkalarning ko‘rsatilgan o'lchamlari, stanokning gabariti va kesish tezligining cheklangan qiymatlariga bog'liqdir.

Stanok shpindeli aylanish chastotalarining cheklangan qiymatlari kesish tezligining yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan maksimal va minimal qiymatlari hamda zagotovkaning cheklangan diametrlari orqali aniqlanadi:

n = 1 000 v / nD .; n . =1 000 v . / nD .
max max • mm’ min mm • max

”max/”min ⁿi^sbat shpindel aylanish chastotalarining rostlash dia- pazoni deb ataladi va quyidagicha belgilanadi:

73

nm3X

Rostlash diapazoni stanoklarda keng oraliqda o‘zgaradi. Uning eng katta qiymatlari universal stanoklarga, eng kichik qiymatlari esa maxsus stanoklarga tegishli. Masalan, 16K20 modelli universal tokarlik- vintqirqar stanogi uchun Лп=128, 1Д118 modelli cheklangan operat- siyalarni bajaradigan tokarlik-revolver avtomati uchun Лп=40.

va nmm oralig'ida aylanish chastotalarini turli qatorlar bo‘yicha

joylashtirish mumkin. Stanoksozlikda maqsadga muvofiqrog‘i geometrik qator bo‘lib, unda aylanish chastotasining har bir navbatdagi chastotasi oldingisidan

(cp -geometrik progressiyaning maxraji).

Stanoklarda shpindel aylanish chastotalarining geometrik progressiya qatori bo'yicha joylashishining qulayligi birinchi marta 1876-yilda aka-demik A.V. Godolin tomonidan isbotlangan. Geometrik qatoming asosiy afzalligi shundaki, kesish tezligining eng katta nisbiy yo‘qotilishi aylanish chastotalari qatorining barcha oraliqlari uchun bir xil bo‘lib qoladi. Bu esa stanokda zagotovkani shakllantirish bo‘yicha ish unum- dorligida maksimal nisbiy yo‘qotishning o‘zgarmasligiga erishish imkonini beradi.

• 
  ------- — Д ____
  

V Ttdn n

ya’ni boshqa qatorlarga nisbatan iqtisodiy afzalliklarga egaligini ko‘rsatadi. Maxraji (p bo‘lgan aylanish chastotalari geometrik qatori quyidagi

ko‘rinishga ega:

1 min ⁵
n2=nx (p; n=n2
(p=n{ ф²; n=n3
(p=nx (?\
^пГ^пгл <^«1 Ф^л\
«=итах deb qabul qilsak,


Bundan quyidagi kelib chiqadi .

Bu yerda z-qator hadlarining soni.

cp ning qiymatlari me’yorlashtirilgan boiib, bu aylanish chastotalari va surish qiymatlari qatorini ham me’yorlashga olib kelgan, bu esa stanoklarning kinematik hisobini ancha osonlashtiradi.


74

Keltirilgan normal bo‘yicha cp ning quyidagi qiymatlari qabul qilin- gan.

(p	1,06	1,12	1,26	1,41	1,58	1,78	2
			(1,25)	(1,4)	(1,6)

Keltirilgan shpindel aylanish chastotalari qatorini tuzishga tegish- li bo‘lgan qonuniyat surishlar qatori (sm.a. smin=Rs) uchun ham, shuningdek bosh harakat ilgarilama-qaytar bo‘lgan stanoklarda ikki marta yurish rtdv sonlari uchun ham qo‘llaniIadi.

Tezliklar qutilarining kinematik hisobi. Stanoksozlikda tezliklar qutilarini kinematik hisoblash uchun ikki usul—analitik va grafoana- litik usullar qoMlaniladi.

Ikkala usul tezliklar qutisi tarkibidagi uzatmalarning uzatish nis-batlarining qanday aniqlanishini ko‘rsatadi. Ammo, odatda grafoanali- tik usuldan foydalaniladi, chunki u yechimning turli variantlarini tez topishga imkoniyat beradi, ko‘proq yaqqollikka egaligi bois variantlami o‘zaro solishtirish osonlashadi.

Grafoanalitik usul bo‘yicha ketma-ket struktura setkasi va aylanish chastotalari grafigi tuziladi.

Struktura setkasi stanok yuritmasining strukturasi (tuzilishi) haqida aniq ma’lumot beradi. Bu setka asosida guruhli uzatmalar uzatish nisbat- lari orasidagi bog‘lanishni ko‘rish mumkin, ammo setka bu miqdorlar- ning aniq qiymatlarini ko'rsatmaydi. Aylanish chastotalari grafigi yuritma tarkibidagi barcha uzatmalar uzatish msbatlarining va barcha vallaming aylanish chastotalarining aniq qymatlarini aniqlash imkoniyatini beradi. Grafik yuritma stanok kinematik sxemasiga mos ravishda chiziladi.

Bosh harakati aylanma harakat bo‘lgan stanoklar tezliklar qutisi kinematik sxemasini ishlab chiqish uchun quyidagilar ma’lum bo'lishi kerak: shpindel aylanish chastotalari pog‘onalari soni z, geometrik qator maxraji cp, shpindelning dan nz gacha aylanish chastotalari, elketrodvigatelning aylanish chastotasi ne&. Shpindelning aylanish chastotalari pog‘onalari soni г ketma-ket ulanadigan uzatishlar gu- ruhlarini sozlashda har guruhdagi uzatishlar sonlarining ko‘paytmasiga teng bo‘ladi, ya’ni z=Pa Pv Pc-Pk.

Misol tariqasida olti pog‘onali tezliklar qutisi uchun struktura setkasi va aylanishlar chastotasi grafigi variantlaridan biri keltirilgan (9.8- rasm). Struktura setkasi quyidagicha yasaladi: bir xil masofada vertikal chiziqlar o‘tkaziladi, ularning soni guruhlar uzatmalari sonidan bitta ortiq olinadi. Shuningdek oraligi lg

ga teng bo^£lgan masofada o^czaro
75

parallel gorizontal chiziqlar o‘tkaziladi, ularning soni z ga teng qilib olinadi. Chapdan birinchi vertikal chiziqning o‘rtasi (O)dan guruh- lardagi uzatishlar soniga mos ravishda nurlar o^£tkaziladi; nurlarning keyingi vertikal chiziq bilan kesishish nuqtalari belgilanadi. Kesishish nuqtalaridan xuddi shuningdek nurlar o‘tkaziladi. Qo^£shni nurlar orasidagi masofa x*lg q> ga teng bo^£lishi kerak, bunda x. mos guruh-ning xarakteristikasini ifodalaydi.

Aylanish chastotalari grafigi quyidagi tartibda chiziladi: o‘zaro teng masofada vertikal chiziqlar o^£tkazilib, ularning soni qutidagi vallar soniga teng qilib olinadi. So^£ngra Ig (p ga teng bo ^£lgan oraliqda gorizontal to‘g^£ri chiziqlar o‘tkazilib, ularga pastdan yuqoriga qarab л, dan boshlab aylanish chastotalari tartibi belgilanadi. Vertikal chiziqlar orasida o^£tkazilgan nurlar ikki val orasidagi uzatishlar soni i= qf ni ifodalaydi (bunda m—lgq> ga teng qilib olingan nurlar bilan chegara- langan oraliqlar soni). Nurning gorizontal holatida /=1, nur yuqoriga yo^£nalgan bo^£lsa />1 va, nihoyat, nur pastga yo^£nalgan bo^£lsa, /<1.