Strateji TƏHLİL

1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu quruculuğunun 

ilkin dövrü

AXC dövründə müstəqil milli ordu quruculuğu tarixini iki dövrə bölmək 

olar.  Birinci  dövr  Azərbaycanın  müstəqilliyinin  elan  edildiyi  gündən 

1918-ci ilin oktyabr ayının sonlarına qədər olan bir müddəti əhatə edir. 

Müstəqilliyin elan edilməsindən sonra Azərbaycanda və onun ətrafında 

formalaşan  mürəkkəb  hərbi-siyasi  şəraiti,  Azərbaycanın  müstəqilliyinə 

qənim kəsilmiş bolşevik-daşnak cütlüyünün yaratdığı real təhlükənin ara-

dan qaldırılması zərurətini nəzərə alaraq Azərbaycan hökuməti 1918-ci 

il iyun ayının 4-də Osmanlı dövləti ilə imzaladığı dostluq müqaviləsinin 

4-cü maddəsinə uyğun olaraq bu ölkədən hərbi kömək istədi [22, 104]. 

Osmanlı  dövlətindən  bu  müraciətə  müsbət  cavab  verildi  və  nəticədə 

Azərbaycana gələn Osmanlı hərbi qüvvələri ilə Azərbaycanın milli hərbi 

qüvvələrinin bazasında Qafqaz İslam Ordusu yaradıldı [2, 45].

Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyski sonralar ölkə parlamentində 

etdiyi çıxışlarından birində Qafqaz İslam Ordusunun yaradılması ilə bağlı 

bildirirdi  ki,  müstəqillik  elan  edildikdən  sonra  Azərbaycanın  öz  ordusu 

yox  idi.  Həmin  dövrdə  ölkə  daxilində  hərbi  böhran  isə  dərinləşməkdə 

davam edirdi. Belə bir şəraitdə Hərbi Nazirliyin formalaşdırılmasına xeyli 

vaxt ayrılması lazım gələ bilərdi. Ona görə də təcili addım kimi Osmanlı 

hərbi qüvvələrinin Azərbaycana dəvət edilməsi və onun bazasında Qaf-

qaz İslam Ordusunun yaradılması məqsədəuyğun bilindi [24, 39].

Bu qərarın nəticəsi kimi Nazirlər Şurasının 1918-ci il mayın 28-də elan 

edilmiş birinci kabinəsində hərbi nazir vəzifəsi nəzərdə tutulsa da, 1918-

---