Строительные нормы и правила

10. Hava tullantıları 
10.1. İstehsalat sahələrinin yerli sorma və ümumi mübadilə ventilyasiya sistemləri ilə xaric 
edilən və zərərli maddələrlə çirklənmiş hava (bundan sonra - toz-qaz hava qarışığı) atmosferə 
atılmazdan əvvəl təmizlənməlidir. Bundan başqa zərərli maddələrin qalıq miqdarları atmosferdə 

---

42 
yayılmalıdır. Qüvvədə olan normativ sənədlərinə müvafiq olaraq, digər tullantılardan olan fon 
qatılıqlarını nəzərə alaraq, baxılan obyektin ventilyasiya tullantılarından atmosferdə zərərli 
maddələrin qatılıqları aşağıdakı qiymətlərdən artıq olmamalıdır: 
a) yaşayış məntəqələrinin atmosfer havasında zərərli maddələrin birdəfəlik maksimal yolverilən 
qatılıqlarından (bundan sonra - YVQ
n
) və ya 0,8YVQ
n
-dan – kurortların sanitar-mühafizə 
zonalarında, iri sanatoriyalarda, istirahət evlərində və şəhərlərin istirahət zonalarında və ya baxılan 
obyekt üçün müəyyən edilmiş daha kiçik qiymətlərdən. Birdəfəlik maksimal qatılıqları müəyyən 
edilməmiş zərərli maddələr üçün YVQ
n
əvəzinə yaşayış məntəqələrinin atmosfer havasında zərərli 
maddələrin orta gündəlik yolverilən qatılıqları qəbul edilməlidir; 
b) istehsalat sahələrinin işçi zonası üçün zərərli maddələrin yolverilən qatılıqlarının 0,3-dən 
(bundan sonra - YVQ
w,z
), - istehsalat və inzibati-məişət binalarının sahələrinə hava qəbuledici 
qurğulardan, açılan pəncərə və boşluqlardan daxil olan havada. 
10.2. Bənd 10.1-in tələbləri ödənildikdə və ya layihənin “Atmosfer havasının çirklənmədən 
qorunması” bölməsinə müvafiq olaraq tullantıların təmizlənməsi tələb olunmadıqda, təbii 
ventilyasiya sistemlərindən, həmçinin gücü az olan mexaniki ventilyasiya sistemlərindən atılan toz-
qaz hava qarışığının təmizlənməsinin nəzərdə tutulmamasına yol verilir. 
Qəza ventilyasiya sistemlərindən zərərli maddələrin atmosferdə yayılması layihənin texnoloji 
hissəsinin məlumatlarına əsasən layihələndirilməlidir. 
10.3. Binanın dam örtüyündə, diametri 20 m dairə sahəsinin həddində yerləşmiş bir mənbə və
ya mənbələr qrupunu əvəz edən şərti mənbədən atılan toz-qaz hava qarışığının ümumi sərfi L
≤ 10 
m
3
/s, bir və ya şərti mənbə üçün qatılığı q, mq/m
3
, hər bir zərərli maddə üzrə q
1
, q
2
və q
3
qiymətlərindən
çox olmayan,
toz üçün isə 100 mq/m
3
-dan çox olmayan mənbə az güclü ventilyasiya 
mənbəsi hesab edilir. q
1
, q
2
və q
3
-ün qiymətləri aşağıdakı düsturlarla müəyyən edilməlidir: 
n
q
D
D
H
q

 10
1
, (9) 
n
con
q
L
L
q 
2
, (10) 
z
w
Kq
D
l
q
,
,08
0
3

, 
(11) 
burada Н - atılma mənbəyinin çıxışının yer səthindən olan hündürlüyü, m; mənbələr qrupunun 
hündürlüyü şərti mənbənin hündürlüyü kimi müəyyən edilir və qrupun bütün 
mənbələrinin hündürlüklərinin orta hesabi qiymətinə bərabər qəbul edilir; 
D - atılma mənbəyinin çıxışının diametri, m; mənbələr qrupu üçün şərti mənbənin çıxış 
diametri aşağıdakıya bərabərdir: 


5
0
2
2
2
,
...
i
b
a
D
D
D
D




(12) 
əgər mənbənin çıxışı dairəvi deyilsə, onda D kimi 
5
0
13
1
,
,
A
D


düsturu ilə müəyyən 
edilən diametr qəbul edilməlidir, burada A - mənbənin çıxışının en kəsiyi sahəsidir, m
2
; 
L
con
- atılan zərərli maddələrin qatılığını azaltmaq üçün atmosfer havasının şərti sərfi; atılma 
mənbəyindən yaşayış mətəqəsinin sərhəddinə qədər məsafə 50, 100, 300, 500 m və daha 
çox olduqda havanın şərti sərfi müvafiq olaraq 60, 250, 2000, 6000 m
3
/s-ə bərabərdir; 
L - bir və ya şərti mənbə üçün atılan toz-qaz hava qarışığının sərfi, m
3
/s; 
 l - bir mənbənin çıxışı ilə xarici havanın qəbuledici qurğusu arasındakı üfüqi məsafə, m; 
l<10D olduqda l=10D; l > 60D olduqda isə l=60D qəbul edilməlidir. 
i sayda mənbələr qrupu üçün şərti mənbədən hava qəbuledici qurğuya qədər məsafə l 
bərabərdir: 


i
/
l
...
l
l
l
i
b
a




, (13) 
burada l
a
, l
b
, ..., l
i
- qrupun hər bir mənbəyindən üfüqi məsafə (küləyin istiqaməti xarici havanın 
baxılan qəbuledici qurğuya tərəf olduqda, mənbələrdən çıxan şırnaqların oxları 

---

43 
onun qabaritlərinə daxil olduqda), m; 
K - əlavə 23 üzrə müəyyən edilən, şırnaqda zərərli maddələrin azalmasını xarakterizə 
edən əmsal; 
q
n
, q
w,z
 - müvafiq olaraq yaşayış yerlərinin və işçi zonanın havasına görə zərərli maddələrin 
yolverilən qatılıqları, mq/m
3
. 
Bir mənbə və şərti mənbə üçün, onlardan atılan (cəmlənmiş təsir effektinə malik) zərərli 
maddələrin bir maddəyə gətirilmiş şərti q qatılığı aşağıdakı kimi müəyyən edilir, mq/m
3
: 
a) aşağıdakı düsturla q
1
 və q
2
ilə müqayisə edildikdə: 
i
n
n
i
n
n
q
q
q
q
q
q
q
q
1
2
1
...
2
1




. (14) 
b) aşağıdakı düsturla q
3
ilə müqayisə edildikdə: 
i
z
w
z
w
i
z
w
z
w
q
q
q
q
q
q
q
q
,
,
,
,
2
1
1
2
1
... 



, (15) 
burada q
1
...q
i
- cəmlənmiş təsir effektinə malik zərərli maddələrin qatılıqları, mq/m
3
; 
i
n
n
q
q ...
1
; 
i
z
w
z
w
q
q
,
,
...
1
- cəmlənmiş təsir effektinə malik zərərli maddələr üçün müvafiq olaraq YVQ
n
və 
YVQ
w,z
. 
1...i - işçi zonanın havasına görə cəmlənmiş təsir effektinə malik zərərli maddələrin sayı. 
Cəmlənmiş təsir effektinə malik zərərli maddələrin mənbəsi üçün (9) - (12) düsturlarındakı q
n
 
və q
w,z