Control group
/
Контрольная группа
/
Kontrol qrupu (Nəzarət
qrupu)
-
iştirakçıları tədqiq olunan müdaxiləni almayan, yaxud
standart müalicəni və ya mövcud olan ən yaxşı müalicəni
alan qrup.
Controlled trial
/
Контролируемое
исследование
/
Nəzarət qrupu ilə
müqayisənin
aparıldığı tədqiqat
növü
-
hal-hazırkı və ya keçmiş əlamətlər əsasında öyrənilən
halın olduğu və olmadığı insanların müqayisəsini aparan
tibbi tədqiqat. Əsasən, öyrənilən halın ondan əvvəlki
ekspozisiya ilə (həmin halın yaranmasının ehtimal olunan
səbəbi) əlaqəli olub-olmadığını aşkar etmək məqsədi ilə
aparılır.
Correlation
/
Корелляция
/
Korrelyasiya
-
müxtəlif hadisələr və ya nəticə göstəriciləri arasında olan
qarşılıqlı əlaqə
4
Cost analysis
/
Анализ затрат /
Xərclərin təhlili
-
iki müdaxilənin onların xərclərinə əsaslanaraq müqayisə
edilməsi; bu təhlil növündə klinik nəticələr deyil, yalnız
profilaktika və müalicəyə sərf olunan xərclər müqayisə
olunur.
Cost-benefit analysis
/
Анализ выгодности
затрат
/
Xərc-fayda təhlili –
-
iqtisadi qiymətləndirmənin bir növüdür. Hər hansı bir
müdaxilənin xərcləri və onun tətbiqi zamanı mümkün
olan nəticələr (ömrün uzunluğu və keyfiyyəti daxil
olmaqla) nəzərə alınır; nəticə pul ekvivalentində göstərilir.
Cost-effectiveness
analysis
/
Анализ
эффективности
затрат
/
Xərc-effektivlik təhlili
-
iqtisadi qiymətləndirmənin bir növüdür. Təhlildə
müdaxilənin nəticə vahidinə düşən xərc hesablanır.
Məsələn, bir qorunmuş həyata və ya AT-nin 1 mm c. süt.
aşağı düşməsinə çəkilən xərc.
Cost minimization
analysis
/
Анализ минимизации
затрат
/
Xərclərin
minimallaşdırılması
təhlili
-
xərclərin təhlilinin bir növüdür. Eyni nəticəli
müdaxilələrin təhlili üçün onların xərcləri müqayisə
olunur.
Cost-utility analysis
/
Анализ полезности
затрат
/
Xərc-xeyir təhlili.
-
xərc-effektivlik
təhlilinin bir növüdür. Təhlildə
müdaxilənin nəticəsi standartlaşdırılmış şərti vahidlərlə
ölçülür: – keyfiyyətə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
(QALY) və əlilliyə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
(DALY)
Cross-sectional trials
/
Поперечные
исследования
/
Köndələn tədqiqatlar
(birmomentli
tədqiqatlar)
-
bu növ tədqiqatlar zamanı iştirakçılar yalnız bir dəfə
müayinə olunur. Adətən, belə müayinələr nisbətən qısa
müddət ərzində aparılır, bu isə populyasiyanın bəzi
xüsusiyyətləri haqqında məlumat əldə etməyə, sanki onun
köndələn kəsiyini aparmağa imkan verir.
DALY
(
Disability
Adjasted Life-Year
)
Продолжительность
жизни с поправкой на
инвалидность
-
ə
lilliyə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
5
Decision analysis
/
Анализ принятия
решений
/
Qərar qəbul
edilməsinin təhlili
-
qeyri-müəyyənlik şəraitində optimal klinik qərarın
seçilməsinə sistematik yanaşma. Mümkün qədər çox
sayda alternativ klinik nəticələrin sadalanmasını, onların
ehtimalının müəyyən olunmasını, məqbulluğunu və,
nəhayət, hər mümkün müdaxilənin seçilməsinin nisbi
məqsədəuyğunluğunun kəmiyyət analızini özünə daxil
edir.
Descriptive trial
/
Описательные
исследования
/
Təsviri tədqiqatlar
-
bir və ya bir neçə xəstələnmə hadisəsini, yaxud
populyasiyanın xüsusiyyətlərini təsvir edən tədqiqat
növü. Müayinə tipli tədqiqat bu tədqiqat növünə aid
edilir.
Ecological study/
Екологическое
исследование
Ekoloji tədqiqatlar
-
müxtəlif
ə
razilərdə yaşayan populyasiyaların
xüsusiyyətlərini müqayisə edən tədqiqat növü. Belə
tədqiqatlar nəticəsində, məsələn, xəstələnmə ilə insanların
qidalanma xüsusiyyətləri və ya havanın çirklənməsi
arasında olan əlaqəni araşdırmaq mümkün olur.
Müqayisə fərdlər arasında deyil, əhali qrupları arasında
aparılır. Əhali qrupu kimi eyni coğrafi ərazidə yaşayan
insanlar götürülür.
Economic analysis
/
Экономический анализ
/
İqtisadi təhlil
-
tələb olunan xərclər baxımından tibbi müdaxiləni və
xəstəliyin nəticəsini təhlil edən tədqiqat növü
Economic evaluation
/
Экономическая оценка
/
İqtisadi
qiymətləndirmə
-
iki və ya daha çox müdaxilənin həm xərc, həm də
nəticələrinin müqayisəsi.
-
müdaxilənin ideal şəraitdə effektivliyi. Potensial
effektivlik daha çox “müdaxilə işləyə bilərmi?” sualına
cavab verir. Məsələn, müalicəyə tam riayət edildikdə
onun nəticəsi.
Efficacy /
Действенность
вмешательства /
Müdaxilənin potensial
effektivliyi
-
digər müdaxilə (və ya müdaxilənin olmaması) ilə
müqayisədə hazırkı müdaxilənin mənfi nəticənin
ə
mələgəlmə ehtimalını azaltma dərəcəsi, məsələn, ölüm
hallarının, əlilliyin azaldılması. Effektivlik daha çox
müdaxilə işləyirmi sualına cavab verir. Yəni real şəraitdə
müdaxilənin nəticəsi varmı. İdeal şəraitdə işləyən
müdaxilə müxtəlif səbəblərdən xəstələrin ona tam riyaət
etməməsi nəticəsində işləməyə bilər. Məsələn, yanaşı
təsirlər səbəbindən xəstələrin dərmandan imtina etməsi.
Effectiveness
/
Эффективность
вмешательства /
Müdaxilənin
effektivliyi
6
Evidence Based
Medicine
/
Научно-доказательная
медицина
/
Sübutlu təbabət
-
yalnız yüksək keyfiyyətli tədqiqatlar nəticəsində təsiri
sübuta yetirilmiş müdaxilələrdən istifadəni qəbul edən
tibbi praktika metodu
Exposure /
Экспозиция
/
Ekspozisiya
-
xəstəliyə səbəb ola biləcək faktorla (məs. siqaret çəkmə və
ya ionlaşdırıcı şüalanma) insanın təması. “Ekspozisiya”
termini, həmçinin, kənar təsirin kəmiyyət xüsusiyyətlərinə
də aiddir. Ekspozisiya yalnız zərərli deyil, həm də faydalı
ola bilər, məsələn, vaksinə qarşı ekspozisiya.
Exclusion criteria /
Критерии исключения /
Xaric etmə meyarları
(kriteriləri)
-
iştirakçıları populyasiyadan seçim qrupuna daxil
etməmək üçün müvafiq meyarlar.
Generalisability
/
Обобщаемость или
генерализация
/
Ümumiləşdirmə
(və ya generalizasiya)
-
seçilmiş tədqiqat nəticələrinin populyasiyaya və ya eyni
patologiyası olan digər xəstələrə və ya analoji iş şəraitində
çalışan digər qruplara şamil edilməsi
Gold standard /
Золотой стандарт /
Qızıl standart
-
hal‐hazırda geniş qəbul edilmiş və ən yaxşı hesab olunan
mövcud metodika və ya prosedura
Heterogeneity /
Гетерогенность
/
Nəticələrin
heterogenliyi
-
tədqiqatdan alınan nəticələrin əhəmiyyətli dərəcədə
fərqlənməsi. Adətən, ümumiləşdirilmiş nəticə alınmasının
mümkün olmadığını göstərir.
Incidence
/
Инсиденс
/
İnsidens
-
populyasiyada müşahidə edilən yeni halların tezliyi.
Inclusion criteria
/
Критерии включения
/
Daxil etmə meyarları
(kriteriləri)
-
iştirakçıları populyasiyadan seçim qrupuna daxil etmək
üçün müvafiq meyarlar.
İnformed consent
/
Информированное
согласие /
Məlumatlı razılıq
-
tədqiq olunan müdaxilənin aparılmasına potensial
iştirakçının razılığı. Razılıq, iştirakçıya tədqiqatın bütün
aspektləri haqqında məlumat verildikdən sonra
alınmalıdır.
7
Masking (blind study
) /
Маскировка (слепое
исследование) /
Maskalanma
(gözübağlı üsul)
-
tədqiqatın aparılma üsuludur. Bu metod zamanı tədqiqat
iştirakçıları (birtərəfli gözübağlı tədqiqat) (single blind
trial) və ya həm tədqiqat iştirakçıları, həm də tədqiqatı
aparanlar (ikitərəfli gözübağlı tədqiqat) (double blind
trial) hansı qrupa mənsub olduqlarını, diaqnostik test
nəticələrini, ekspozisiyaya məruz qalıb-qalmadıqlarını
bilmirlər. Klinik tədqiqatlarda
ə
sas məqsəd
randomizasiya nəticələrinin maskalanmasıdır. Sistematik
səhvlərin azaldılması üçün müxtəlif strukturlu
tədqiqatlarda bu üsuldan istifadə olunur.
Metha-analysis /
Мета-анализ
/
Meta-analiz
-
bir neçə tədqiqat nəticələrinin statistik ümumiləşdirilməsi
üsulu.
Number needed to
treat (NNT) /
Число больных,
которых необходимо
лечить (ЧБНЛ)
Müalicə olunmalı
xəstələrin sayı (MOXS)
-
bir arzuolunmaz klinik nəticənin qarşısının alınması üçün
müəyyən müddət
ə
rzində üzərində müdaxilə
aparılmasına ehtiyac olan insanların sayı. Bu göstəricinin
təhlili zamanı müdaxilənin növünü, onun davamlılığını
və qarşısı alınan arzuolunmaz klinik nəticəni göstərmək
lazımdır.
Observational trials /
Обсервационные
исследования /
Observasiya
tədqiqatları (müşahidə
tədqiqatları)
-
bu tədqiqatlar tədqiqatçının heç bir müdaxiləsi olmadan,
hadisələrin təbii inkişafının müşahidə edilməsilə aparılır.
Belə tədqiqatlara koqort, köndələn və nəzarət qrupu ilə
müqayisə olunan tədqiqat növləri aid edilir.
Odds /
Шансы /
Şanslar
-
hadisənin baş verməsi ehtimalının onun baş verməyəcəyi
ehtimalına olan nisbəti.
Odds ratio /
Отношение шансов /
Şansların nisbəti
-
hər hansı bir təsirə məruz qalmış qrupda şansların bu
təsirə məruz qalmamış qrupdakı şanslara nisbəti
Outcome /
Исход /
Nəticə
-
xəstəliyin yaranması, inkişaf etməsi, sağalması və digər
proseslər haqqında məlumat verən haldır. Nəticələr
klinik baxımdan əhəmiyyətli (əsas) (ölüm halları,
remissiya müddəti, həyatın keyfiyyəti) və ikinci dərəcəli
(surroqat) (arterial təzyiq, sümük toxumasının sıxlığı) olur.
-
müdaxilənin olmadığını maskalamaq üçün kontrol
qrupuna daxil edilmiş klinik tədqiqat iştirakçılarına
verilən təsirsiz maddə. Belə həb və ya kapsulların
tərkibində bioloji təsirə malik maddə olmur.
Placebo /
Плацебо /
Plasebo
8
Population /
Популяция /
Populyasiya
-
(epidemioloji mənada) ərazidə yaşayan bütün insanlar və
ya eyni xəstəliyi olan insanlar, yəni tədqiqat nəticələrinin
ümumiləşdirildiyi insanların cəmi. Buna uyğun olaraq,
populyasiyadan seçim qrupu elə tərtib olunmalıdır ki, o,
populyasiyanın ən vacib xüsusiyyətlərini özündə əks
etdirə bilsin.
Prevalence /
Преваленс
/
Prevalens
-
ə
lamətin (xəstəliyin, vəziyyətin, ekspozisiyanın)
populyasiyada nisbi tezliyi
Prognosis
/
Прогноз /
Proqnoz
-
bu və ya digər xəstəlik zamanı ehtimal olunan klinik
nəticələr və onların mümkün inkişaf variantları
QALY
(Quality Adjusted Life-
Year)
Продолжительность
жизни с поправкой на
ее качество
-
keyfiyyətə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
Survival analysis /
Анализ выживаемости /
Sağ qalmanın təhlili
-
ölüm dinamikasını qiymətləndirmək üçün xəstələrin sağ
qalması haqqında olan məlumatların statistik təhlili
metodudur. Bu metod vəziyyətləri haqqında yalnız qisa
müddət üçün məlumat olan pasiyentlər də daxil olmaqla,
bütün pasiyentlər haqqında məlumatlardan istifadə
etməyə imkan yaradır.
Randomization
/
Рандомизация
/
Randomizasiya
-
populyasiyadan insanların təsadüfi seçilməsi və ya
insanların eksperimental qruplara təsadüfi şəkildə
yerləşdirilməsi prosesi. Təsadüfi rəqəmlərin alınması
üçün istifadə olunan xüsusi metodlar vasitəsilə aparılır
(təsadüfi rəqəmlər cədvəli, metal pulun atılması, xüsusi
kompüter proqramları və s.).
Randomised trial
/
Рандомизированное
исследование
/
Randomizasiya üsulu
ilə aparılan klinik
tədqiqat
-
tədqiq olunan hal üzrə böyük sayda qrupdan pasiyentlər
seçilir, sonra həmin pasiyentlər randomizasiya üsulu ilə
(təsadüfi seçim üsulu ilə) iki hissəyə bölünürlər:
eksperimental (müdaxiləyə məruz qalan) və nəzarət və ya
kontrol (müdaxilə aparılmayan). Tədqiqatçılar xəstəliyin
gedişini hər iki qrupda müşahidə edib, nəticədəki fərqi
öyrənilən müdaxiləyə aid edirlər.
9
Rate
/
Вероятность
/
Ehtimal
-
müəyyən xəstəlik və ya vəziyyətin mövcudluğunun
(diaqnostik testlərin tədqiqatı zamanı) və ya klinik
nəticənin inkişaf etməsinin (müalicə metodlarının
tədqiqatı zamanı) həqiqətə nə dərəcədə uyğun olmasını
ə
ks etdirən göstərici.
Relative frequency /
Относительная
частота
/
Nisbi tezlik
-
populyasiyaya və ya ondan seçilmiş hissəyə aid olan
hadisələrin sayı. Məs. Müşahidə olunan 36 uşağa 2
xəstəlik halı. Adətən, vahidin hissələri ilə (0.06), faizlə
(6%) və ya standart rəqəmlərlə (hər 1000 nəfərə 55)
göstərilir.
Relative risk
/
Относительный риск
/
Nisbi risk (və ya
risklərin nisbəti)
-
müəyyən klinik nəticənin hər hansı bir faktorun təsirinə
məruz qalmış şəxslərdə və bu faktorun təsirinə məruz
qalmamış şəxslərdə əmələ gəlməsi ehtimallarının nisbəti.
Representativeness /
Репрезентативность
/
Reprezentativlik
-
seçim tədqiqatı aparıldığı zaman seçim qrupu elə
prinsiplə tərtib olunmalıdır ki, qrupun xüsusiyyətləri
populyasiyanın xüsusiyyətlərini özündə əks etdirsin. Bu,
tədqiqat nəticələrinin ümumiləşdirilməsi üçün əsas
prinsipdir.
Sample group /
Выборка
/
Seçim qrupu
-
populyasiyaya məxsus xüsusiyyətləri öyrənmək üçün
populyasiyadan seçilmiş insan qrupu. Qrupun ölçüləri
elə prinsiplə seçilir ki, tədqiqatın həssaslığını kifayət qədər
təmin edə bilsin. Randomizasiya (təsadüfi seçmə) üsulu
ilə insanların qrupa daxil edilməsi isə sistematik səhv
ehtimalını azaldır.
Screening /
Скрининг /
Skrininq
-
xəstəliyin erkən aşkar olunub müalicə edilməsi üçün,
xəstəlik əlamətləri olmayan insanların müayinəsi
Sensitivity (Se)
/
Чувтвительность
диагностическая /
Diaqnostik həssaslıq
-
xəstəliyi olan insanların diaqnostik testə müsbət reaksiya
verən hissəsi
Side effect /
Побочные эффекты /
Yanaşı təsir
-
tibbi müdaxilənin, həkim tərəfindən məqsədli şəkildə
planlaşdırılmamış, gözlənilmədən və ya müdaxilənin
məlum olan təsirinin davamı kimi əmələ gəlmiş təsiri.
10
Specificity (Sp)
/
Специфичность
диагностическая
/
Diaqnostik spesifiklik
-
xəstəliyi olmayan insanların diaqnostik testə mənfi
reaksiya verən hissəsi.
Statistical power
/
Статистическая сила
/
Statistik həssaslıq
-
tədqiqatın iştirakçı qruplar arasındakı fərqi, əlamətlər
arasında olan asılılığı və digər qanunauyğunluqları aşkar
edə bilmək qabiliyyəti. Tədqiqatın strukturu nə qədər
mükəmməl və iştirakçıların sayı nə qədər çox olarsa,
statistik həssaslıq bir o qədər yüksək olar. Adətən,
keyfiyyətli tədqiqatlarda statistik həssaslıq 80%-dən aşağı
olmamalıdır.
Statistical significance
/
Статистическая
значимость
/
Statistik əhəmiyyət
-
tədqiqat nəticəsinin (məsələn, ölüm hallarının
azaldılması) həqiqətən mövcud olması dərəcəsi, yəni
nəticənin təsadüfi xarakter daşımadığının göstəricisi.
Statistik metodlar müdaxilə ilə nəticə arasında olan
ə
laqənin aparılan tədqiqatdakı qədər və ya ondan daha
böyük ölçüdə olmasının nə dərəcədə təsadüfi xarakter
daşıması ehtimalını qiymətləndirməyə imkan verir.
Statistik əhəmiyyətin səviyyəsi (ά-səviyyə) tədqiqatçı
tərəfindən müəyyən olunaraq, keyfiyyətli tədqiqatlarda
5%-dən aşağı olmamalıdır.
Study design
/
Структура
исследования
/
Tədqiqatın strukturu
(dizaynı)
-
tədqiqat iştirakçılarının seçilməsini, onların altqruplara
bölünməsini, iştirakçılara müdaxilənin mövcudluğunu və
qiymətləndirmələrin aparılma qaydasını özündə
birləşdirən tədqiqat planı (tədqiqatın təşkili).
Survey
/
Опрос
/
Sorğu
-
bu tədqiqat, tədqiqat iştirakçılarının sorğu aparan şəxsin
suallarına, yaxud sorğu vərəqində və ya kompüter
proqramında toplanmış suallara cavab verməsi vasitəsilə
aparılır
Systematic review
/
Систематический
обзор
/
Sistematik icmal
(xülasə)
-
digər klinik tədqiqatların nəticələrini təhlil edən və
qiymətləndirən tədqiqat növüdür. Bu tədqiqat zamanı
istifadə olunan metodikalar sistematik səhvin minimum
səviyyəyə endirilməsinə imkan yaradaraq qoyulan klinik
sualı cavablandırır.
Relative risk /
Относительный риск /
Nisbi şanslar (və ya
şansların nisbəti)
-
müəyyən klinik nəticənin müdaxilə və nəzarət
qruplarında əmələ gəlməsinin nisbəti
11
Treatment and
Diagnostic algorithm
/
Алгоритм лечебный
или диагностический
/
Müalicə və ya
diaqnostika alqoritmi
-
müəyyən klinik vəziyyətlərdə xəstələrə göstərilən
yardımın ardıcıl, aydın və təfsilatlı təsviri.
Variability /
Вариабельность /
Variabellik (V)
(dəyişkənlik)
-
bir (fərd daxili V) və ya bir neçə şəxsdə (fərdlərarası V)
hər hansı bir əlamətin təkrar ölçülməsinin nəticələri
arasında olan fərqlənmə dərəcəsi. Ayrı-ayrı tədqiqatların
nəticələri arasında fərq əhəmiyyətli dərəcədə olduqda
onları “heterogen” adlandırırlar.
12
Dostları ilə paylaş: |