Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Milli Kitabxana

287

qayanın döşündəki əski imarətə baxır. Bir qədər baxdıqdan sonra üzünü mənə tərəf

çevirib azərbaycanca soruşdu:

- Bu əski  imarətin  tarixini  bilirsinizmi?  Kim  tərəfindən  bina olmuş?  Oraya

getməyə yol varmı?

Mən  onun  tarixini  söylədim və səyyahı  oraya  apardım.  Mənimlə dost  oldu.

Ömrümün  çoxunu  Şərq  aləminin  səyahətində keçirmişmiş.  Mənə çox  şeylər

söylədi.  Onu  da  hər  şeydən  artıq  heyrət  və dəhşətə salan  Şərq  qadının  cəhalət

zülmətində boğularaq, bəşər hüququndan məhrum qalması idi.

Səyahətçi deyirdi:

- Gənc  dostum,  bütün  millətlər  öz  tarixində cəhalət  dövrünü sürmüş.  İndi  də

vəhşi  halında  yaşayan  bir  çox  tayfalar  var,  lakin  heç  bir millət  öz  qadınını  islam

qadını  kimi  torbaya  salıb  günəşin  işığından məhrum  etməmişdir.  Məncə hürr

yaranmış  Şərq  qadınını  bu  haldan xilas  etməyə yeni  bir  peyğəmbər  zühuru

lazımdır.

İndi, əzizim, eşitdin ki, bu mənim hiyləm deyil, alman aliminin fikridir.

Bu  söhbətdən  sonra  evlənmək  məsələsinin  nə qədər  çətin  olduğu  yenə də

aralığa gəldi. Mən dedim:

- Nümunə üçün özündən başla, bir cavan qız al, tərbiyə ver, çadrasını at, özünlə

açıq gəzdir. Bilirəm, çox çətinliklərə düçar olacaqsan, lakin davam etmək lazımdır.

Bəşir bir qədər fikirdən sonra dedi:

- Məsləhətin bəd deyil, ağlıma yatır, anam da məni rahat qoymur.

Qoy sən deyən olsun, görək axırı nə göstərər.

Bu halda Sona xala gəldi. Suallı nəzərlə üzümə baxdı. Mən dedim:

- Sona xala, oğlunu yola gətirmişəm. De görüm, mənə nə xələt verəcəksən?

- Hər nə istəsən, oğlum, qorxuram Bəşir sözündən qaça.

- Heç vaxt qaça bilməz, burada ikilikdə qət etmişik. Sənə söz verirəm ki, bu yay

Bəşirin toyunu etməmiş buradan getməyim. Arxayın ol. Bəşir, bu işə razısanmı?

- Razıyam.

- Sona  xala,  daha  uzağa  qoymaq  lazım  deyil.  Sabahdan  qız  axtarmağa

başlarsan.

- Nə çoxdur qız; hansı bir bəyin, dövlətli tacirin qapısına getsəm, çox şadlıqla

məni qəbul edəcəklər.

---

Milli Kitabxana

288

Bəşir dedi:

- Ana,  mənim  də şərtim  var,  mənə nə bəy və nə də dövlətli  tacir qızı  lazım

deyil,  arayıb  bir  kasıb  qızı  taparsan.  Arxasız  olsa,  daha münasibdir,  çünki  fikrim

onu oxudub, tərbiyə verib, açıq gəzdirməkdir. Hərgah bu fikrə mənimlə şəriksənsə,

işə başla, yoxsa, heç kəsin qapısına getmə.

Sonaxala dedi:

- Bu əmrini  çox  şadlıqla  qəbul  edirəm,  oğlum,  mənə dövlət  lazım deyil.

Arvadını açıq saxlayacaqsan, ona da bir sözüm ola bilməz.

Sonra üzünü mənə tutub dedi:

- Mənim  bu  şadlığıma  səbəb  sən  oldun,  oğlum,  ölənə kimi  yadımdan

çıxartmaram.

* * *

Həmin  yay  Sona  xala  arzusuna  çatdı.  On  səkkiz  yaşlı,  həlim  təbiətli  gözəl  bir

gəlin  qayınanası  oldu.  Bəşir  də gənc  arvadını  özü  oxutmağa  və tərbiyə verməyə

məşğul olaraq, yeni arvadının oxumağa olan həvəsindən, səyindən, zəkasından, hər

şeyi tez görüb götürməsindən söylərdi və atəşli deyərdi:

- Milyonlarca  belə zəkaları dörd  divar  içərisinə salaraq,  hənuz

açılmamış

qönçə kimi saralıb-soldurub qəbrə göndərən insanlara lənət və nifrət etməyə haqlı

deyilmiyəm?  Bax,  keçən  cümə Sürəyyanı şəhərin  erməni  hissəsinə gəzməyə

aparmışdım.  Zavallı  qadın  burada doğulub,  on  yeddi  il  yaşadığı  halda  şəhərin  bu

hissəsini indiyə qədər görmədiyini mənə söylədi.

* * *

Avqustun axırında bu bəxtiyar ailə ilə əlvida edərək, Bakıya qayıtdım. Hər on-

on iki gündən bir Bəşirdən məktub alırdım. O, gənc arvadının dərslərində hər anda

irəliləməsindən,  gələn  il  onun  gözlərini  açıb  məlumatını  artırmaq  üçün  səyahətə

aparmaq  fikrindən,  özünün  və anasının  Sürəyyadan  artıqca  razı  olmalarından

yazırdı. Ara-sıra arvadını açıq gəzdirmək səbəbinə avam camaat tərəfindən onlara

edilən əziyyəti  də qeyd  edirdi.  Get-gedə Bəşirin  məktubları bir  şikayətnaməyə

dönürdü.  Avam  camaat  tərəfindən  onların  uzərinə açılan  mübarizəyə bir  daha

davam  etməyəcəyini  və artıq  dərəcədə əsəbiləşdiyini  məlum  edirdi.  Son

məktubunda:

---