Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

QARACA QIZ

Qafqaz  şəhərlərinin  birində Usta  Zeynal  adlı  bir  sərrac  öz  arvadı  Şərəfnisa ilə

yaşayırdı.  Bunlar  İran əhli  idilər,  öz  vilayətlərində məişətləri  məşəqqət  ilə

keçdiyinə görə vətənlərini  buraxıb  buraya  gəlmişdilər.  Usta  Zeynal  sərraclıq

etməklə külfətini bir tövr dolandırırdı, Usta  Zeynalın övladdan  yalnız altı  yaşında

Tutu adlı bircə qızı vardı. Tutu çox qara və çirkin idi. Anası ona körpo vaxtından

"Qaraca  qız"  deyib əzizlədiyinə görə əsil  adı  unudulub,  hər  kəs  onu  bu  adla

çağırırdı.  Qaraca  qız  çox  nadinc  idi  və özü  qız  uşağı  ikən  qızlarla  oynamağı

sevməzdi; həmişə oğlan uşaqları ilə oynayardı. Uşaqlar Qaraca qızdan qorxardılar,

çunki o çox cürətli idi və yumruğunun da qabağında heç kəs dura bilməzdi. Qaraca

qız həmişə zəifin tərəfini tutardı. Hər zaman anası onun  nadincliyindən qonşulara

şikayət edib deyərdi:

- Qaraca qızı su batırmaz, od yandırmaz,

Bununla  belə Qaraca  qız  çox  rəhmdil  və səxavətli  qız  idi.  Hər  nə əlinə

düşsəydi, yoldaşları ilə bölüşərdi.

Usta  Zeynal  yaşadığı  şəhərdə tez-tez  zəlzələ olardı.  Bir  qış  həmin  şəhərdə

böyük  zəlzələ olub  çox  ev  uçurtdu.  Zəlzələ gecə yarısı,  xalq  şirin  yuxuda  ikan

ittifaq  düşdüyünə görə çox  adam  çökmüş  evlərin  altında  qalıb  tələf  oldu.  Səhər

açıldıqda ətrafdan  xalq  tökülüb  şəhərə köməyə gəldi.  Adamlar  dəstə-dəstə olub

əllərində kürək,  bel,  külüng  uçuqları  qazımağa  başladılar.  Ata  oğulu,  oğul ananı,

qardaş  bacını  səsləyə-səsləyə daş-torpağı  ayırırdılar.  Bir  dəstə də Usta  Zeynalın

evini  qazıyırdı. Əvvəlcə Şərəfnisanın,  bunun  dalınca  Usta  Zeynalın  meyidi  çıxdı.

Bir azda qazıyandan sonra bir deşik açıldı. Buradan çılpaq bir balaca qız çıxdı. Bu

qız həmin Qaraca qız idi.

O,  ata-anasının  meyitlərini  görüb  ağlamağa  başladı.  Hər  kəs  öz  qohum-

əqrəbasını aramağa məşğul olub, Qaraca qızın qeydinə qalan yox idi.

Zəlzələdən  iki  gün  qabaq,  bir  dəstə qaraçı  bu  şəhərin  kənarında  çadır  qurub

düşmüşdü.  O  dəstədən  bir  qaraçı  arvadının  Qaraca  qıza  yazığı  gəlib  çadırlarına

apardı və orada ona yemək və paltar verib,

---

Milli Kitabxana

380

ocağın qırağında oturtdu. Qaraçılar Qaraca qızın yetim qalmağını və onun heç bir

kəsi olmayıb qərib olduğunu bilib, öz yanlarında saxlamağa məcbur qaldılar.

Qaraca  qızı  qızlığa  götürən  qaraçı  arvadı  Yasəmən  iyirmi  yaşında,  gözəl,

yumşaq  təbiətli,  şad  ürəkli  bir  qadın  idi.  Xasiyyətinin  yaxşılığına  görə Yasəməni

hamı  sevərdi; amma onun əri Yusifi  heç  kes sevməzdi, çnüki o, çox bədxasiyyət,

tündməcaz,  zalım  bir  şəxs  idi.  Yasəmən  qaval  çalıb  oxumaq  və oynamaq  ilə pul

qazanıb  dəstəyə çox  mənfəət  verərdi.  Onun əri  Yusif  də qapı-qapı  gəzib  ayı

oynadardı.

Yasəmən Qaraca qızı çadıra gətirən zaman, Yusif orada yox idi, çünki dəstənin

bir hissəsi onunla bərabər səhər tezdən buradan çıxıb yola düşmüşdü. Yerdə qalanı

da getməyə yığışırdı. Yasəmən ərindən çox qorxurdu, çünki bilmirdi ki, o, Qaraca

qızı qəbul edəcək, ya yox. Bunun üçün Yasəmən iztirabda idi.

Qaraçı  dəstəsinin  yerdə qalanı  da  yola  düşdü.  Yasəmənin  iztirabı  bihudə

deyilmiş,  çünki  geridə qalmış  dəstə gəlib  yoldaşlarına  çatdıqda  Yusif  bu  işdən

xəbər  tutub  çox  acıqlandı  və bir  kəndə çatan  kimi  Qaraca  qızı  orada  qoyub

gedəcəyini  söylədi.  Yasəmən ərinə yalvardı  ki,  belə iş  etməsin,  lakin  Yusif  onu

dinləmək  belə istəmədi...  Qaraca  qız  isə ürəyində bu  işə şad  idi,  o,  Yusifdən

qorxurdu  və qorxmağa  da  haqlı  idi;  Yusifin  heybətli  sifəti,  hələ qara  və pırtlaq

gözləri  nəinki  uşağı,  hətta  böyük  adamı  da  qorxuya  salırdı.  Yasəmən ərinin

tamahkarlığını  bilirdi,  ona  görə Qaraca  qızın  gələcəkdə onlara  böyük  mənfəət

verəcəyini söylədi.

- Yusif, bilirsənmi mən nə fikirdəyəm? Mən Qaraca qıza mahnı oxumaq, özüm

kimi  oynamaq  öyrədəcəyəm  və

üst-başını  bəzəyib  kəndlərdə,  şəhərlərdə

oynadacağam, sənin üçün pul yığacağam.

Bu fikri Yusif bəyənib, Qaraca qızın dəstədə qalmasına razı oldu.

* * *

Qaraçıların məişətini Qaraca qız çox bəyənirdi və bu gün burada, sabah bir təzə

yerdə, çay qırağında, meşə kənarında, mənzil edib çadır qurmaq, nağıl söyləmək -

bunların  hamısı  Qaraca  qıza  çox xoş  gəlirdi. Əvvəl  vaxtlar  Qaraca  qız  Yusifin

ayısından  qorxurdu.  Amma  sonralar  öyrəşib  onunla  çox  dost  olmuşdu.  Ayı  da

onunla oynamağı sevirdi.

---