Suv resurslari, chuchuk suv maummosi

Jahon chuchuk suv resurslarining asosiy mintaqalar bo'yicha taqsimlanishi.
Ushbu jadvaldagi ma'lumotlar qiziqarli xulosalar chiqarishga imkon beradi. Birinchidan, birinchi ko'rsatkich bo'yicha mamlakatlar reytingi ikkinchi ko'rsatkich bo'yicha ularning reytingiga qanchalik to'g'ri kelmasligi haqida. Ko'rinib turibdiki, Osiyo eng katta chuchuk suv resurslariga ega, eng kichiki - Avstraliya va Okeaniya, shu bilan birga o'ziga xos ta'minlanish nuqtai nazaridan ular o'z joylarini o'zgartiradilar. Albatta, gap Osiyoda 3,7 milliard kishiga yetgan, Avstraliyada esa 30 milliondan zo‘rg‘a oshgan aholi sonida.Agar Avstraliyani chegirib qo‘ysak, Janubiy Amerika dunyodagi eng toza suv bilan ta’minlangan mintaqa bo‘ladi. Va bu tasodif emas, chunki Amazon shu erda joylashgan - dunyodagi eng to'liq daryo.
Ayrim mamlakatlar chuchuk suv zahiralari va mavjudligi jihatidan yanada farq qiladi. "Eng ko'p" tamoyiliga asoslanib, biz ulardan qaysi biri chuchuk suvda eng boy va eng kambag'allar toifasiga tegishli ekanligini ko'rsatamiz.
12-jadval. Chuchuk suv resurslari bo'yicha yetakchi o'nta davlat.
Unda ham resurslarning reytingi aniq vaqfning reytingi bilan mos kelmaydi va har bir alohida holatda bunday farqni tushuntirish mumkin. Misol uchun, Xitoy va Hindistonda - juda katta aholi, shuning uchun - aholi jon boshiga kam xavfsizlik. Ammo dunyoda chuchuk suv bilan kamroq ta'minlangan davlatlar ham bor, ularda aholi jon boshiga 1 ming m 3 dan kam suv to'g'ri keladi (ya'ni, Evropa yoki Amerikaning yirik shaharlarida yashovchi kishi taxminan ikki yilda iste'mol qiladigan miqdor). kun). Bunday turdagi eng yorqin misollarni Afrikaning Sahroi Kabir qismida (Jazoir - 520 m 3, Tunis - 440 m 3, Liviya - 110 m 3) va Arabiston yarim orolida (Saudiya Arabistoni - 250 m 3) topish mumkin. , Quvayt - 100 m 3).
1.2 Jahon chuchuk suv resurslarining tarqalish geografiyasi

Yer gidrosferasining umumiy hajmi juda katta va qariyb 1,4 mlrd km ni tashkil etadi.Lekin insoniyat, hayvonlar va o'simliklar uchun zarur bo'lgan chuchuk suv resurslari bu hajmning atigi 2-2,5% ni tashkil qiladi.

Jahon suv iste'moli 1985 yilda 4 ming km3 bo'lsa, mutaxassislarning prognozlariga ko'ra, 2000 yilda u 6 ming km3 gacha oshishi kerak. Bundan tashqari, ishlatiladigan chuchuk suvning qariyb yarmi (63%), ayniqsa, qishloq xo'jaligida qaytarib bo'lmaydigan darajada iste'mol qilinadi.
Umumiy hajmning 27 foizi sanoat suvi isteʼmoliga, 6 foizi maishiy ehtiyojga, atigi 4 foizi suv omborlari yaratishga sarflanadi. Bu holat global miqyosda chuchuk suv tanqisligining haqiqiy tahdidini keltirib chiqaradi.
Chuchuk suv zahiralari unchalik katta emas va shunga qaramay, uning katta qismi Antarktida, Arktika va tog'larda muzliklar shaklida qattiq holatda. Ushbu qismdan foydalanish hali ham amalda mavjud emas. Agar bu muz Yer bo‘ylab bir tekis taqsimlansa, uni 53 sm qatlam bilan qoplaydi, erigan taqdirda esa Jahon okeanining sathi 64 metrga ko‘tariladi.
Daryolar va ko'llar chuchuk suvning qimmatli manbaidir, lekin ular Yer yuzasida notekis taqsimlangan. Ekvatorial va moʻʼtadil mintaqaning shimoliy qismida chuchuk suv koʻp boʻlib, aholi jon boshiga yiliga 25 ming m3 toʻgʻri keladi. Erning 1/3 qismini egallagan sayyoramizning tropik kamarlarida suvning juda keskin tanqisligi kuzatiladi.
Bu erda aholi jon boshiga to'g'ri keladigan ulush yiliga 5000 m3 dan kam bo'lib, qishloq xo'jaligi faqat sun'iy sug'orish sharoitida mumkin. Bu qarama-qarshiliklar, birinchi navbatda, hududlarning iqlimiy o'ziga xos xususiyatlari va ularning sirtining tabiati bilan izohlanadi.
Rossiya chuchuk suv zaxiralari bo'yicha dunyoda birinchi o'rinlardan birini egallaydi. Ayniqsa, uning ko'p qismi Rossiyadagi maydoni Buyuk Britaniya hududidan kattaroq bo'lgan ko'llarda. Dunyodagi chuchuk suv zahiralarining 20% ​​ga yaqini faqat Baykalda joylashgan.
Dunyoda iqtisodiyotning rivojlanishi bilan chuchuk suvga bo'lgan ehtiyoj ham ortib bormoqda. Agar qadimgi davrlarda bir kishi kuniga 18 litrgacha iste'mol qilgan bo'lsa, hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarda bu ko'rsatkich 200-300 litrni, yirik shaharlarda esa undan ham ko'proqni tashkil qiladi, chunki bu sanoat va shahar xo'jaligi xarajatlarini o'z ichiga oladi.
Dunyoda nafaqat suv iste'moli, balki uning tanqisligi ham ortib bormoqda. Bu qurg'oqchil va etarlicha suvga boy mamlakatlarga tahdid soladi. Bu nafaqat xarajatlarning oshishi, balki gidrosferaning ifloslanishining ortishi bilan ham bog'liq. Suvning nafaqat miqdorini, balki sifatini ham hisobga olish kerak. Ko'pgina afrikaliklar ko'pincha parazitlar uchun ko'payish joyi bo'lib xizmat qiladigan suv havzalaridan suvdan foydalanadilar. Bu yerdagi kasalliklarning 80 foizdan ortig‘i sanitariya me’yorlariga ko‘ra ichimlik suvi hisoblanmaydigan suv iste’moli bilan bog‘liqligi bejiz emas. Sifatli suvdan dunyo aholisining 1/3 qismigina foydalanadi.
Oshib borayotgan chuchuk suv taqchilligini bartaraf etishning yo‘llaridan biri uni ishlab chiqarishda va maishiy ehtiyojlarni qondirishda tejash, sanoat, qishloq xo‘jaligi va maishiy suvlarni ichki suvlar va dengizlarga oqizishni to‘xtatishdir. Boshqa yo'l boshqa manbalardan foydalanish bilan bog'liq:
Arktika va Antarktidadan aysberglarni tortib olish, dengiz suvini tuzsizlantirish va atmosfera suvini kondensatsiya qilish taklif etiladi. Dengiz (sho'r) suvini tuzsizlantirish yo'li bilan chuchuk suv olish uchun kemalarda tuzsizlantirish stantsiyalari quriladi.
Dunyoda ularning yuzga yaqini allaqachon mavjud. Bunday suvning dunyodagi eng yirik ishlab chiqaruvchisi Quvayt hisoblanadi.
Chuchuk suv allaqachon jahon savdosining tovariga aylangan: u tankerlarda, uzoq masofali suv quvurlari orqali tashiladi. Masalan, Gollandiya Norvegiyadan, Saudiya Arabistoni Filippindan, Singapur Malayziyadan shunday suv import qiladi. Grenlandiya va Antarktidadan Yevropaga, Amazonkadan Afrikaga quvurlar orqali suv quyish loyihalari mavjud.
Yadro reaktorlarining issiqligi suvni tuzsizlantirish va elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun bir vaqtning o'zida foydalaniladigan qurilmalar ishlab chiqilmoqda. Bir litrning narxi past bo'ladi, chunki o'simliklarning ishlashi juda muhim. Ushbu tuzsizlangan suv sug'orish uchun ishlatiladi.
Chuchuk suv tanqisligini bartaraf etishning bir yo'li sifatida daryolar oqimini tartibga soluvchi suv omborlarini qurish hisoblanadi.
Dunyoda jami 30 mingdan ortiq suv omborlari yaratilgan.Ulardan eng yiriklari AQSh va Rossiyadir.
Ko'pgina mamlakatlar daryo oqimini o'tkazish orqali qayta taqsimlash loyihalarini ishlab chiqdilar. Biroq, eng yirik loyihalar ekologik sabablarga ko'ra rad etildi. Bunday loyihalar AQSh, Kanada, Avstraliya, Hindiston, Meksika, Xitoy va Misrda ishlab chiqilgan.
Tabiatdagi suv aylanishi Yerning barcha qobiqlarini qamrab oladi va barcha suv resurslarini bog'laydi va agar insonning noto'g'ri o'ylangan faoliyati bu jarayonga xalaqit bersa, bu oldindan aytib bo'lmaydigan natijalarga olib kelishi mumkin.


1.3 Yog’ingarchilik – suv manbai sifatida

Yogʻingarchilik hisobiga suv zahiralarining tabiiy yangilanish hajmi yer shari qismlarining geografik joylashuvi va kattaligiga qarab oʻzgaradi. Masalan, Janubiy Amerikada yillik yogʻingarchilik Avstraliyaga qaraganda qariyb uch baravar, Shimoliy Amerika, Afrika, Osiyo va Yevropaga qaraganda deyarli ikki baravar koʻp (yillik yogʻingarchilikning kamayish tartibida sanab oʻtilgan) tushadi. Bu namlikning bir qismi o'simliklarning bug'lanishi va transpiratsiyasi natijasida atmosferaga qaytariladi:

Avstraliyada bu ko'rsatkich 87% ga, Evropa va Shimoliy Amerikada esa atigi 60% ga etadi. Qolgan yogʻinlar yer yuzasiga quyiladi va oxir-oqibat daryo oqimi bilan okeanga yetib boradi.

Qit'alar ichida yog'ingarchilik ham joydan joydan katta farq qiladi. Masalan, Afrikada, Syerra-Leone, Gvineya va Kot- d'Vuarda yiliga 2000 mm dan ortiq yog'ingarchilik, markaziy Afrikaning ko'p qismida - 1000 dan 2000 mm gacha, lekin ayni paytda ba'zi shimoliy hududlarda yog'ingarchilik yog'adi. mintaqalarida (Saxara cho'li va Sahel ) yog'ingarchilik atigi 500-1000 mm, janubda - Botsvana (shu jumladan Kalahari cho'li) va Namibiya - 500 mm dan kam.

Sharqiy Hindiston, Birma va Janubi-Sharqiy Osiyoning bir qismi yiliga 2000 mm dan ortiq yog'ingarchilikni , Hindiston va Xitoyning qolgan qismlarida 1000 dan 2000 mm gacha, Shimoliy Xitoyda esa atigi 500-1000 mm yog'ingarchilikni oladi . Hindistonning shimoli-g'arbiy qismi (jumladan, Tar cho'li), Mo'g'uliston (shu jumladan Gobi cho'li), Pokiston, Afg'oniston va Yaqin Sharqning aksariyat qismida yiliga 500 mm dan kam yog'ingarchilik tushadi .

Janubiy Amerikada, Venesuela, Gayana va Braziliyada yillik yog'ingarchilik 2000 mm dan oshadi ,

bu materikning sharqiy mintaqalarining aksariyati 1000-2000 mm, Peru va Boliviya va Argentinaning ba'zi qismlari atigi 500-1000 mm, Chili esa kamroq yog'ingarchilik qiladi.
500 mm dan ortiq. Shimolda joylashgan Markaziy Amerikaning ba'zi hududlarida yiliga 2000 mm dan ortiq yog'ingarchilik, AQShning janubi-sharqiy mintaqalarida - 1000 dan 2000 mm gacha,