Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy asoslari

2-diagramma 
 O`zbekiston suv resurslarini tashkil qilishdagi 
hozirgi hissasi (59209 mln.m
3
, foiz hisobida)
41%
59%
Sirdaryo
Amudaryo
Suv 
resurslaridan 
foydalanishni 
hisobga 
olish, 
rejalashtirish 
va 
samarali 
foydalanish 
muammolari. O‗zbekiston qurg‗oqchil, kontinental iqlimli, cho‗l va chala cho‗l zonalari hamda 
tog‗ va tog‗ oldi hududlaridan tashkil topgandir. Bizdagi o‗rtacha yog‗in miqdori 400 mm ni 
tashkil qilgan holda, bug‘‗lanish koeffitsienti 2500-2700 mm ni tashkil etishi suv resurslarining 
ahamiyati qanchalik yuqori ekanligini bildiradi. O‗zbekiston hududida hamma zamonlarda ham 
suv va suvdan foydalanish jiddiy muammo bo‗lib kelgan. O‗zbekiston dunyodagi eng qadimgi 

---

26 
sug‗oriladigan dehqonchilikning markazlaridan biri bo‗lib, sug‗orish inshootlari ham qadim 
zamonlardan mukammal ravishda rivojlangandir. 
Bozor munosabatlariga o‗tish natijasida O‗zbekistonda suv resurslarini boshqarishning 
yangi tarkiblari ham paydo bo‗ldi. Lekin shuni ta‘kidlab o‗tish kerakki, suv resurslarini 
boshqarish borasida hali yechilmagan muammolarning ko‗pligini ham aytib o‗tish mumkin. Ular 
ichida muhimlari quyidagilar: 
1. Suv resurslarini boshqarishning yagona davlatlararo organiki tashkil etishning zarurligi. 
Mutaxassislarning hisoblariga qaraganda bunday organ maxsus maqomga, tarkibga, havzada suv 
resurslardan foydalanish va uning holatini baholash borasidagi ma‘lumot markaziga ega 
«Sirdaryo», «Amudaryo» havzaviy suv birlashmalarini o‗z ichiga oluvchi Xalqaro suv — 
energetika konsorsiumi bo‗lishi lozim. 
2. Mamlakatimizning yirik daryolari va suv manbalari (Amudaryo, Sirdaryo, Arnasoy, Orol 
dengizi)ning ijtimoiy — iqtisodiy maqomini belgilash; 
3. Suv resurslarini boshqarish masalalariga oid qonuniy va huquqiy hujjatlarni takomillashtirish, 
bu masala bo‗yicha yagona davlatlararo konsepsiyani ishlab chiqish; 
4. Respublikalarning manfaatlarini hisobga olgan holda, suv sifati va miqdori monitoringi 
tizimini rivojlantirish;
5.Gidroekologik jihatdan «xavfli» hududlarni batafsil o‗rganish;
6. Orol dengizi havzasi suv resurslarining yagona ma‘lumotlar manbaini yaratish, bunda ulardagi 
tadrijiy o‗zgarishlarni hisobga olish. 
1-rasm 

---

27 

---

28 
O‗zbekiston suv resurslarining katta qismini qishloq xo‗jaligida foydalanadi. O‗zbekiston 
iqlimidan kelib chiqqan holda 1 ga yerga 1yilda sarf qilinishi kerak bo‗lgan suv 1200 m3 qilib 
belgilangan lekin sarf qilinayotgan suv miqdori 1600-1800 m3 ni toshkil qilmoqda. O‗zbekiston 
suv resurslaridan norma bo‗yicha foydalanilsa 4,2 mln. ga o‗rniga 4,8 mln ga yerga dexqonchilik 
qilish mumkin. Agar ilg‗or sug‗orish texnologiyalaridan va tajribalaridan foydalansak. mavjud 
suv resurslari bilan 7-8 mln ga yerni sug‗orish mumkin bo‗lar edi. 
3-diagramma 
Sanoatda 
ham 
suvdan 
foydalanishning 
samarali 
usullaridan 
kam 
foydalaniladi.Foydalanilgan suvni tozalash, berk havzalar tashkil qilish sanoat korxonalarini 
nazorat qilish, belgilangan normalarga rioya qilish masalalari rivojlangan mamlakatlarga 
nisbatan bir necha marotaba past e‘tibor beriladi. 
Kommunal xo‗jaligida Yevropa mamlakatlari bir sutkada 300-350 l suv sarflasalar, bizda
esa 600-550 l ni tashkil etadi. [280-285] 
Shuning uchun mustaqillikni dastlabki yillaridan boshlab suv resurslaridan foydalanishni 
takomillashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida quyidagilar e‘tibor berildi. 
1). Ishlatilayotgan suvni hisobga olish. (qishloq xo‗jaligi, sanoat va kommunal xo‗jaligida ham) 
2). Suvdan foydalanishni iqtisodiy mexanizmini yaratish.(normadan kam foydalanilganda va 
kam ifloslantirganda rag‗batlantirish,aksi bo‗lganda jarima solish, suvning tannarxini belgilash 
va baholash va hokazo). 
3). Suvdan foydalanganlik uchun haq to‗lashni tashkil etish.(suv o‗lchagichlar o‗rnatish, 
foydalanish normalarini belgilash). 
4). Suv resurslarini nazorat qilish va foydalanishni rejalashtirish. 
5). Qo‗shni davlatlar bilan tranzit suv resurlaridan foydalanishni xuquqiy asosini yaratish. 

---

29 
6). Suv resurslaridan foydalanishning jahon tajriba va texnologiyalarini o‗rganish va o‗zimizda 
qo‗llash.
6-jadval