T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

           Kiplik edatları, bazen zarf bazen edat görevi üstlendikleri için somut olarak tek 
bir  tür  öğe  olarak  adlandırılmazlar.  Ayrıca  cümle  içerisinde  yerine    göre    ve    yer  
aldıkları  cümle   türüne, yanında  bulunan   cümle  öğesine göre, konuşanın psikolojik 
durumuna,  cümle  içindeki  vurgulara  göre  farklı  anlamlar  yüklenirler.  Kiplik  edatları, 
metinsel ve konuşmanın durumsal  bağlamı içinde yorumlanmalıdır. Bu sözcükler bir 
metinde  anlayış, tutum ve davranışların, beklenti ve çeşitli yan ve mecazi anlamların 
anlaşılmasında en önemli araçlardandır.  
          Örneğin şaşkınlığı şöyle ifade ederiz:  
                         Was machst du denn da? 
                         Burada ne yapıyorsun acaba?  
           HELBIG’e  (1990:  14)    göre    bir  metin  ne  kadar  doğal  konuşma  dilini    ve 
diyalog dilini yansıtırsa  o denli daha fazla kiplik edatları içeriyor demektir. Onlar  az 
ya da hemen hemen hiç temel anlamda (denotative Bedeutung) olmadıkları, anlamları 
ancak  bağlamla  ortaya  çıkabildikleri  için  sık  sık  “temel  anlam  taşımayanlar”  olarak 
karakterize edilir.  
________________________ 
14
 
  http://karin.aguado.de/vortrage/jadochschonco20090429.ppt
 

---

 
74 
           Kiplik  edatlarının   
[
Modalpartikeln:  Abtönungspartikeln
]
  HELBIG’e 
(1990: 28)
  
göre  ayırt edici temel özellikleri:
 
 
a)
 
“Bu sözcükler çekime uğramazlar. (unflektierbar) 
b)
 
 Konuşanın söylediği şeye ilişkin görüşünü yansıtırlar. 
c)
 
 Aynı anlamda bir soruya yanıt oluşturmazlar. 
d)
 
 Cümlede birinci yerde, en başta yer almazlar. 
e)
 
 Bütün cümleyle ilgilidirler. 
f)
 
 Her zaman vurgusuzdurlar. 
g)
 
 Cümleye entegre olmuşlardır. 
h)
 
 Başka  türlü  vurgulanan  bir  ses  yapısına  sahiptirler  ya  da  farklı  bir  
sözdizimsel konumda  en azından başka bir anlam taşırlar  ve o zaman başka 
bir fonksiyon sınıfına dahil olurlar. 
i)
 
Bağımsız cümle öğeleri ya da cümle eşdeğerleri olarak görülmezler. 
j)
 
Başka bir sözcükle birlikte bir cümle öğesi oluştururlar ve yükleme aittirler. 
k)
 
Sözdizimsel  olarak  zorunlu  değildirler,  yani  cümlenin  gramatikalleştirilmesi 
için risksiz bir biçimde cümleden atılabilirler.  
l)
 
Đ
fade,  soru  ve  emir  cümlesindeki  olay  açısından  açıkça  sınırlayıcı  anlamları 
vardır. 
m)
 
Kısa,  normalde  tek  heceli  sözcüklerdir.  Örn.  bloß,  erst,  wohl,  vd.    Bazı  iki 
heceli olanları da vardır. Örn. vielleicht, allerdings, vd. 
n)
 
Cümlede genel olarak çekimli fiilden sonra (Mittelfeld) yer alırlar.”
 
 
 
           
Kiplik edatları HELBIG/BUSCHA’ya 
 (1986: 481-482) 
göre anlambilimsel
                                   
açıdan  aşağıdaki  gruplara ayrılır:
 
Nesnel  özelliklerine göre: 
a)
 
Onaylama ve özdeşlik (Identifizierung) belirtenler: Also (o halde), 
auch (tabii, de, gerçekten),  dann (o zaman), doch (hay hay, tabii), 
eben  (aynen  öyle,  tam  onu  diyecektim),  gerade  (doğru,  tam),  ja 
(evet), nun (ve şimdi). 
b)
 
Kısıtlama    ve  sınırlama  belirtenler:  Aber  (ama,  tabii  ki),  allein 
(yalnız başına), beinahe (hemen hemen), bloß (yalnız, ancak), erst 

---

 
75 
(ancak), etwa (aşağı yukarı), fast (yaklaşık), ganz (oldukça), noch 
(henüz, daha), nur (yalnızca). 
c)
 
Güçlendirme ve derecelendirme belirtenler:  Auch (de, keza), erst 
(ancak),  etwa  (yaklaşık),  gerade  (tam,  tamamiyle,  doğrudan 
doğruya), ja (bile, hatta örn. ja sogar). 
d)
 
Vurgulama  (Hervorhebung)  belirtenler:  Besonders  (özellikle), 
doch  (keşke),  eben  (bilhassa,  tam),  erst  (ancak),  etwa  (uyarı 
anlamı: sakın), gerade (tamamiyle) , ja (ya evet). 
e)
 
Zayıf  anlam  (Abschwächung)  belirtenler:  Etwas  (biraz),  ganz 
(büsbütün,  oldukça)  nicht  (değil),  nicht  eben  (pek  de  öyle  değil), 
nicht einmal (bile değil). 
f)
 
Genelleştirme  belirtenler:  Auch  (de),  ganz  und  gar  (tamamiyle, 
büsbütün),  immer  (her  zaman),  nur  (tek  kelimeyle),  überhaupt 
(genel olarak). 
g)
 
Zamansal  ilişki  belirtenler:  Bereits  (çoktan),  erst  (daha),  schon 
(artık), noch (hâlâ, henüz). 
h)
 
Ekleme  ve  katma    anlamı  belirtenler:  Auch  (de),  beispielsweise 
(örnek olarak), überhaupt (aslında, sonuçta). 
     
       
Öznel özelliklerine göre: 
a)
 
Endişe ve kuşku  belirtenler (sorularda):   
Auch (de, zaten), bloß (sırf, yalnız, sadece), doch (ama, yine de), 
nicht (değil), überhaupt (aslında, sonuçta). 
b)
 
Ş
aşırma, kızma, hiddet belirtenler: Aber (ama, fakat), doch (yine   
            de, -sene, -senize, Örn. Hört doch mal den Unterricht! Dersi  
            dinlesenize!, ja (evet, hatta). 
c)
 
Đ
stek ve emir belirtenler: Doch (Komm doch heute zum Theater!:  
           Bugün tiyatroya gelsene!), erst (önce, hele), ja (evet), nur  
           (keşke), schon: (Nun antworten Sie schon! Yanıt versenize!)  
     

---

 
76 
            Edat  için    “Partikel”  (KORKMAZ,1992:  188)  terimi  kullanılarak,  edatlar  şu 
ş
ekilde de tanımlanmaktadır: “Yalnız başına bir anlam taşımayan; ancak, isim ve isim 
soylu kelimelerden sonra gelerek sonuna geldiği kelimeyle cümledeki başka kelimeler 
arasında  anlam  ilişkisi  kuran,  gramer  görevli  müstakil  kelime.”  (KORKMAZ,  1992: 
51) Edat grupları cümle içinde sıfat ya da zarf görevinde olabilmekte, bazen de edatlar 
bağlaç  görevini üstlenmektedirler.  
            1) Dağ gibi apartmanlar yıkıldı. 
                Gibi edatı sıfat öbeği oluşturmuştur.             
            2) Sen de onun kadar çalışsan. 
                Yukarıdaki cümlede kadar  edatı, zarf görevindedir.  
            3) Meyveler güzel, yalnız biraz ekşi. 
                Yukarıdaki cümlede yalnız edatı, bağlaç görevindedir. 
    
         
           Şimdi  Almancada    önemli  ve  sık  kullanılan  bazı  kiplik  edatları    üzerinde 
durarak, örnek cümlelerle birlikte Türkçe karşılıklarını inceleyelim. Bu çalışmanın ana 
konusu  kiplik  fiillerin  anlam  kategorileri  ve  Türkçe  karşılıkları  olduğu  için,  bu 
bölümde yer alan kiplik edatları bütünüyle ele alınmayacaktır.