4.3.5.5 Akılcı Davranışlarla Đlgili Tavsiye
Çeşitli konular, sağlık vb. konularla ilgili bilgilendirme, “akılcı davranışlarla
ilgili bilgi verme ve tavsiye (Belehrung und Empfehlung zu vernünftigem Tun)”
(SCHULZ/GRIESBACH,1982a:141) sollen ile ifade edilir. HELBIG/BUSCHA
(1998:49) bu kategoriden “Empfehlung: tavsiye” olarak söz eder.
1) Wenn du Grippe hast, sollst du Salbeitee oder Lindentee trinken!
Gripsen, adaçayı ya da ıhlamur içmelisin!
Yukarıdaki cümlede grip rahatsızlığında pratik olarak yapılabilecek adaçayı ya
da ıhlamur içme, sollen ile ifade edilmiştir, Türkçe karşılığı da [-mElĐ] ile ifade
edilmelidir. Aynı zamanda [içmen gerekir/ içmen gerekli/ gerekmekte/ lüzumlu/
lâzım/şart] vb. karşılıklar da vardır. Ama burada
[
zorunlu/mecbur
]
gibi karşılıklar söz
konusu olamaz, çünkü burada güçlü bir gereklilik anlatılmakta, zorunluluk anlamı
bulunmamaktadır.
2) Man soll so einen alten Wagen nicht kaufen.
Böyle eski bir araba satın alınmamalıdır.
[al-ın-ma-malı-dır] :
[al-] : Sözlüksel bağımlı biçimbirim
[-(ı)n] : Edilgen çatı biçimbirimi (Genus verbi)
[-ma] : Olumsuzluk biçimbirimi
[-malı] : Gereklilik kipi biçimbirimi
[-dır] : Koşaç. Gereklilik anlamını güçlendirir.
2. cümle ile ilgili farklı seçenekler [alınmaması gerekir/ alınmaması
ş
arttır/lâzımdır/gerekmekte/ gerekmektedir] vb. karşılıklardır. Bu cümle edilgen
(Passiv) bir anlam içerir. Örneğin etken (Aktiv) bir cümlede şöyle ifade edilebilir:
226
3) Du sollst nicht so lange schlafen.
Bu kadar uzun süre uyumamalısın.
Diğer anlamsal karşılıklar ise [uyumaman gerekli/ gereklidir/ gerekmektedir/
lâzım] Örneğin bu cümle bir tavsiye niteliği taşıdığı için şart, mecbur, zorunlu gibi
zorunluluk ifadeleri burada uygun değildir.
Tavsiye ve salık verme, dilek kipi II (Konjunktiv II) olarak da verilebilir:
4) “Nein, vor Menschen sollte man niemals Furcht haben.” (HESSE, 2007: 37)
“Hayır, hiç korkmamak gerekir insanlardan.” (ŞĐPAL, 1989: 43)
Yukarıdaki 4) nolu cümlede yer alan [sollte] ile bir tavsiye dile getirilmektedir.
Kiplik fiil, yazar tarafından [gerekir] biçiminde kodlanmıştır. Bu anlam doğru olmakla
birlikte, Almanca metinde vurgulanan önemli bilgi (Rhema) olarak [vor Menschen]
vurgulandığı için, bu cümlenin Türkçe karşılığı verilirken [Hayır, insanlardan hiç
korkmamalı/korkmaya gerek yok/korkmamak lâzım/gerekir.] şeklinde ifade edilmesi
daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Anlamsal vurgu, ‘insanlardan’ sözcüğünün
cümlenin başına getirilmesiyle sağlanabilir.
[sollte] kiplik fiili, [-mAlI] gereklilik
kipi biçimbirimiyle ifade edilir. Yukarıdaki cümlede olumsuzluk anlamı olduğundan,
bu fiilin Türkçe karşılığı [-mAmAlI] şeklinde kodlanmalıdır. Ayrıca yukarıda anılan
alternatifler de mevcuttur.
Soru cümlelerinde 1. tekil kişi için dilek kipi II (Konjunktiv II) biçimi bir
tavsiye’nin sorulmasında kullanılır.
5) Es ist ziemlich kühl. Sollte ich wohl zum Picknick gehen? (dilek kipi II)
Hava oldukça serin. Pikniğe gitsem mi acaba?
227
6) Es ist ziemlich kühl. Soll ich wohl zum Picknick gehen?
Hava oldukça serin. Acaba pikniğe gitmeli miyim?
Yukarıdaki 5) nolu cümlede sollte kiplik fiilinde dilek kipi II (Konjunktiv II)
ile oluşturulan bir soru cümlesi söz konusudur. Bu cümledeki dilek kipi anlamı Türkçe
olarak [gitsem mi] biçiminde verilmelidir. Çünkü “ [-sA] biçimbirimi fiillere gelir,
dilek kipi adı verilen çekimin yapılmasını sağlar.” (ZÜLFĐKAR, 1991: 137) Burada
akılcı bir davranışın sorgulanması, tereddütlü bir biçimde soru yöneltme söz
konusudur.
[Git-sem mi?] :
[Git-]
: Bağımlı sözlüksel biçimbirim
[-se]
: Dilek kipi biçimbirimi (Modus)
[-m]
: 1. tekil kişi biçimbirimi,
[mi]
: Soru edatı
Yukarıdaki 6) nolu cümlede yer alan soll fiilinin anlamı [-meli miyim?]
biçimbirimleriyle ifade edilmelidir. [-mElĐ] biçimbirimi, gereklilik (obligative)
anlamını yansıtır. Farklı ifade olanakları ise [gitmeli miyim acaba/ gitmem gerekir mi/
gitmem lâzım mı/ gitmem gerekmekte mi/ gitmem şart mı] vb. karşılıklardır.
[Git-meli mi-y-im?]
[Git-]
: Bağımlı sözlüksel biçimbirim
[meli-]
: Gereklilik kipi biçimbirimi
[mi-]
: Soru oluşturma biçimbirimi
[-y]
: Bağlama ünsüzü
[-im]
: 1. tekil kişi biçimbirimi
|