Tablo 1
.
Almancada
Kipler ve Dilsel Đfade Araçlarının Đşlevleri
(BÜNTING/EICHLER,
1978:156-157)
Tablo 1’de Almancada haber (Indikativ) kipinin dildeki gerçekliği, dilek kipi
Konjunktiv ve würde+Infinitiv’in ise dildeki gerçek dışılığı ifade ettiği; temelde dilek
kipinin (Konjunktiv)’in olasılığı ifade ettiği, bununla birlikte können, müssen aynı
zamanda dürfen fiillerinin de olasılığı ifade ettiği görülmektedir. Bazı dillerde istek
kipinin isteği ve istek kipliğini ifade ettiği, Almancada ise mögen, wollen ve möchten
kiplik fiilleri ile ve dilek kipi (Konjunktiv) ile istek kipliği ifade edildiği de tablodan
14
anlaşılmaktadır. Ayrıca müssen, sollen kiplik fiilleri ve emir kipi de gereklilik ve
zorunluluğu ifade eder. Sagen ile ilgili fiiller, dilek kipi I (Konjunktiv I) ve haber kipi
(Indikativ) de başkasından öğrenilen bilginin aktarılması için kullanılır. Konjunktiv
I’le haber kaynağına dikkatli bir yaklaşım sergilenir ve doğruluğundan emin
olunmayan bir ifade aktarılır. Haber kipi (Indikativ) ile aktarılan bilginin kesinliği ile
ilgili bir yargıda bulunulur. Almancada sollen ve müssen ile davet ya da emir ifade
edilmekte, bununla birlikte haber kipi (Indikativ) ve dilek kipi (Konjunktiv) davet ve
emir için birer ifade araçları olabilmektedir.
CORCU’ya göre “Kiplik sadece fiille değil, tüm tümce öğeleriyle biçimlenmesi
nedeniyle diğer eylem ulamlarından daha karmaşık bir yapı sergiler. Bu yönüyle
kiplik, dil incelemelerinin temel araştırma konularındandır. Ayrıca, kipliğin
dilbilgiselleştiği birçok dilde görülen kiplik belirtilerinin bulanık anlamlı kullanımları
da kipliğin birçok biçim ve anlam çalışmasında sıklıkla ele alınan bir araştırma konusu
olmasını beraberinde getirmiştir.”
5
Türkçedeki kip ve kiplikle ilgili alan yazınını incelediğimizde, kipi eylemin
bildirdiği iş, oluş ve kılışın ne tarzda gerçekleştiğini anlatan dilbilgisel bir kategori
olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Kiplik ise çekim sırasında, konuşucunun tutumunu,
gösteren, yani salt bildirmeyle mi yetindiğini, yoksa bir yorumda mı bulunduğunu;
istek, dilek, şart, gereklilik, emir mi anlattığını belirten anlatım biçimleri, semantik bir
kategoridir. (DĐLAÇAR, 1971: 106; KOÇ, 1996: 304; KORKMAZ, 2003: 569)
_______________________
5
http://semanticsarchive.net/Archive/GJlNDYzO/Dilbilim_Arastirmalari_2005.pdf
(09.10.2011)
15
Türkçede kipler iki temel gruba ayrılır. 1. “Haber” ya da “bildirme kipi”.
(AKSAN, 2009: 183; ERGĐN, 2011: 289; EDĐSKUN, 2010: 175) ERGĐN’e (2011:
289) göre bildirme kipleri müsbet veya menfi olarak, yapılan veya yapılacak olan
hareketleri haber verdiğine göre hareketin zamanını da gösterir. Fiillerin zaman
bildiren bütün çekimleri şekil bakımından bildirme kipleri içinde bulunur. AKSAN’a
(2009: 183-190) göre bildirme kiplerinde beş temel zaman (Şimdiki, gelecek, görülen
geçmiş, görülmeyen geçmiş ve geniş zaman) vardır. AKSAN (2009: 183-190)
kiplerin içerdiği zamanları ve onların temel ve yan işlevlerini ayrıntılı olarak ele alır.
ERGĐN(2011: 289), görülmeyen geçmiş zaman (miş’li geçmiş zaman) için öğrenilen
geçmiş zaman kavramını kullanır. EDĐSKUN’a (2010: 182-185) göre 2. Temel kip
türü ise dilek kipleridir. Dilek kipleri, gereklik, istek, dilek şart ve emir kipinden
oluşur. ERGĐN(2011: 289), bu kip türlerini tasarlama kipleri olarak niteler ve dört
gruba ayırır: Şart, istek, gereklik ve emir. AKSAN (2009: 190-194) ise, bu temel kip
grubunu isteme kipleri olarak niteler. Bunlar, dilek-koşul, istek kipi, gereklik kipi ve
buyrum kiplerinden oluşur. Ayrıca, isteme kiplerinin de içerdiği bu dört kipin temel
ve yan işlevlerini ayrıntılı olarak ele alır.
Almancada
üç temel kip vardır: 1. Haber kipi (Indikativ), 2. Dilek kipi
(Konjunktiv) 3. Emir kipi (Imperativ). Haber kipi altı temel zamandan oluşur: Präsens,
Präteritum, Perfekt, Plusquam Perfekt, Futur I ve Futur II. 2. Dilek kipi (Konjunktiv)
iki gruba ayrılır: Dilek kipi I (Konjunktiv I) daha ziyade dolaylı anlatımlarda
(indirekte Rede) kullanılır. Bazı emir cümleleri biçiminde dilek ve temenni
anlatımlarında da kullanıldığı görülür. Dilek kipi II (Konjunktiv II) gerçek dışılığı
ifade eder, gerçek dışı istek (irrelar Wunsch), gerçek dışı koşul cümlelerinde (irreale
Bedingungssätze) kullanılır.
16
1) Wenn doch der Frühling käme! ( Gerçek dışı istek)
Ah bir bahar gel se!
( Dilek kipi)
AKSAN’a (2009:190) göre “
[
- sE
]
biçimbirimi Türkiye Türkçesinde başlıca
dilek ve koşul olmak üzere iki anlamı içerir.”
2) Dikkatlice oku saydın, anlar dın. ( Koşul anlatımı)
Wenn du durchgelesen hättest, hättest du verstanden. ( gerçek dışı koşul:
irreale Bedingung)
AKSAN’a (2009:191) göre “[- sE] biçimbirimi genellikle, birden çok önermeyi
bir koşulla birbirine bağlar. Đlk önermeye bağlanan ikinci önerme, olumlu ya da
olumsuz yorum’u (comment) içerir.” Yukarıdaki 2) nolu cümlenin Türkçesinde isteme
kipinin koşul anlatımı vardır.
Gerçek dışı kıyaslama cümleleri (irreale Vergleichsätze) ile birlikte diğer bazı
kiplik yan cümlelerde de kullanılır.
6
Ayrıca “gereklilik ve zorunluluk, genelde sollen,
müssen kiplik fiillleriyle ve emir kipiyle (Imperativ) ifade edilir.”(BÜNTING/
EICHLER, 1978:156-157)
7
Almanca ve Türkçedeki kiplik türleri daha sonraki bölümlerde ele alınacağından
burada yer verilmemiştir.
________________________
6
Bu konuda geniş bilgi için bkz. Gerçek dışı kıyaslama cümleleri ve kiplik yan cümleler.
7
Ayrıca bkz. Tablo 1.
Dostları ilə paylaş: |