1.6 Modern Yaklaşımlar
Kiplik üzerindeki çalışmalar, önceleri yapısal ve kuramsal çerçevede iken,
dilbilimin anlambilim ve edimbilim (pragmatik) gibi çeşitli alanlarının gelişmesiyle
modern, pragmatik ve uygulamaya dönük bir biçimde gelişmiştir.
HEIDOLPH’a (1984:521) göre “kiplik, çeşitli görünüşler altında bir ifadenin
çeşitli biçimdeki geçerliliğini anlatan ve bir kiplik alanı olarak özetlenebilen ifade
araçlarının sınıflandırdığı dilsel bir kategoridir.”
Kipliğe modern bakış açısının en önemli temsilcilerinden BYBEE(1994: 180)
kipliği dörde ayırır:
1. Kılıcı Odaklı Kiplik (Agent-orientierte Modalität)
Kılıcı odaklı kiplik, sözcüksel ve dilbilgisel biçimbirimlerle ifade edilir ve bir
fiili gerçekleştirmesi için konuşucunun alıcıya koşullar dayatması olarak
yorumlanabilir. Bu kipliğin anlamları: Gereklilik (Notwendigkeit), zorunluluk
(Obligation), istek (Wunsch), yetenek (Fähigkeit), niyet (Absicht), imkândır
(Möglichkeit).
2. Konuşucu Odaklı Kiplik (Sprecherbezogene Modalität)
22
BYBEE’ye (1994: 180) göre emir, talep, rica, yalvarış, uyarı, ihtar ve öneri
vb. sözceleri içerir. Konuşucunun alıcıya, dinleyene bir izin vermesinin söz konusu
olduğu ifadeler de bu gruba dahildir.
3. Bilgisel Kiplik (Epistemische Modalität)
BYBEE’ye (1994: 180) göre işaretlenmemiş durum, önerme’nin (Proposition)
doğruluğu için mutlak gerekliliktir. Kiplik türlerinin temellerinden biri olan bilgisel
kiplik, imkân, olasılık ve kesinlik içerir.
4. Đkincil /Alt Donanımsal Kiplik (Subordinierende Modalität)
Bu bölümde BYBEE (1994:180) tarafından yan cümleler ele alınır, her şeyden
önce tümleç cümleler, karşıt neden bildiren cümleler (Konzessivsätze) ve amaç
belirten yan cümleler (Finalsätze), vd.
ZIFONUN’a (1997:1723) göre “fiil kipinin dört bağlam türü vardır: Doğrudan
ya da dolaylılık (Indirektheitskontext), olgusallık (Faktizitätskontext) ya da kiplik.”
Haber kipi olası bağlam türlerine göre işaretlenmemiş kiptir, temel olarak bütün
bağlam türlerinde kullanılabilir, bu durumda doğrudan ya da olgusal bağlamın her biri
tek alternatiftir, standart bir durumdur. Kiplik bağlamları ZIFONUN’a (1997: 1743)
göre dilek kipi için birinci derecede önemli fonksiyon alanlarıdır. Dilek kipi, dolaylı ve
kiplik bağlamlarında kullanılır, doğrudan ve olgusal bağlamlarda kullanımı
imkânsızdır.
ZIFONUN’a
(1997:1884)
göre
kiplik fiillerin kullanımı için çeşitli konuşma
arka planları (Redehintergrund) vardır. Bir konuşma arka planı, mevcut iş, oluş
tasarlamaları (mümkün ya da zorunluluk) açısından değerlendirilebilecek koşullar
olarak tanımlanır.
.
Konuşma arka planlarının belirli tipleri kiplik fiillerin anlamı
23
açısından karakteristik özelliğe sahiptir. ZIFONUN’a
(1997:1884)
göre aşağıdaki
önemli arka plan türleri vardır:
1)
“Bilgiye dayalı (epistemisch) konuşma arka planı
2)
Normatif (normativ) konuşma arka planı
3)
Dostları ilə paylaş: |