T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. KĐPLĐK TÜRLERĐ
|
Kitabı (Handbuch der deutschen Grammatik) geleneksel içerikli önemli bir çalışmadır.
BUSCHA/HEINRICH vd.’nin (2003) Kiplik Fiiller, Yabancılar Đçin Almanca Dersinin Teori ve Pratiği (Modalverben, zur Theorie und Praxis des 42 Deutschunterrichts für Ausländer) konulu çalışmaları da vardır. Bu yapıt, Almanca dersinde kiplik fiillerin nasıl öğretilmesi gerektiğini teorik ve uygulamalı olarak ele alır. Alman Dilbilgisi (Deutsche Grammatik) de önemli bir çalışmadır. (ENGEL, 2004) Kuşkusuz kiplik ve kiplik fiillerle ilgili en önemli çalışmalardan birisi de her zaman olduğu gibi DUDEN Grammatik’tir. Bu yapıtın, özellikle bu alandaki son bilgilere ulaşmak amacıyla yakın tarihli baskısı (DUDEN Grammatik, 2009) incelenmiştir. DUDEN (2009: 426 vd.), yapısalcı bir anlayıştan ziyade edimbilimsel- işlevsel bir anlayışla kiplik fiilleri ele almıştır. DUDEN Grammatik (2009: 426), kiplik fiilleri özel fonksiyonlu fiiller olarak niteler. Kiplik fiiller asıl fiili mastar olarak yönetir ve altı kiplik fiil (dürfen, können, mögen, ya da möchte, müssen, sollen, wollen) yalnızca bir mastarla bağlıdır. Kiplik fiillerin bir başka ulamı da yarı modal (Halbmodalverben, Modalitäsverben, modal gebrauchte Verben) fiillerdir, bu fiiller örn. scheinen+zu+Inf, drohen, versprechen+zu+Inf vd., her zaman “zu” edatı ile birlikte kullanılır. Ayrıca werden+Inf. yapı da zamansal-kiplik yardımcı fiil (temporal-modales Hilfsverb) olarak nitelenir. Dürfen, können, mögen/möchte, müssen, sollen, wollen kiplik fiillerinin fonksiyonel yapısı bir iş, oluşun kiplik karakterini belirler. 43 2. KĐPLĐK TÜRLERĐ “Modalität” kavramı kiplik olarak nitelenmekte ve şöyle tanımlanmaktadır: “1. Konuşucuyla dinleyici arasındaki bildirişimin türüne göre tümcenin içerdiği yapının özelliği. Olumlu ya da olumsuz bildirme tümcesi, olumlu ya da olumsuz soru tümcesi, olumlu ya da olumsuz buyrum ya da dilek tümcesi, dolaylı ya da dolaysız anlatım çevresinde başlıca kiplikleri oluşturur. 2. Bir başka anlam birimi belirleyen dilbilgisel anlam birim.” (VARDAR, 1988: 142-143) STEUERWALD’a (1988:384) göre Modalität “keyfiyet, cihet, kiplik” kavramları ile ifade edilir. ‘Modalität’ genel anlamda şöyle tanımlanır: “Tarz ve biçim (bir şeyin nasıl olduğu ve nasıl düşünüldüğü); (mantıksal anlamda) bir ifadenin kesinlik derecesi; (dilbilimsel) anlamda konuşucunun bir ifade ile olan ilişkisini ve ifadenin gerçekliğiyle ilişkisini açıklayan çeşitli biçimler. ” (WAHRIG, 1986: 897) Türk Dil Kurumu’nca hazırlanan Almanca-Türkçe sözlükte kiplik (Modalität) aşağıdaki gibi tanımlanır: “1. Olayın, gerçekleştirmenin türü, tarzı. 2. (fel.) Kiplik, varlığın ya da olayların var oluş biçimi, tarzı; bir şeyin nasıl var olduğu, nasıl olup bittiği, ya da nasıl düşünüldüğünün türlü biçimleridir. Kategorileri şunlardır: imkân, gerçeklik, zorunluluk.”(ÖNEN, 1993: 690) Felsefi anlamda kiplik ayrıca “Önermelerin yalın, belkili veya mecburi olma nitelikleri” (EREN, 1988: 874) olarak nitelenir. “ Kiplik, geleneksel ve yeni dilbilgisi kitaplarında gerçeklik ve gerçek dışılık, istem, olanak ve olanaksızlık konusundaki belirli yargı ve tahminleri tanımlamak için kullanılan anlambilimsel bir kategoridir.” (KWIATKOWSKI, 1985: 269) 44 Temel olarak kiplik türleri iki ana başlık altında toplanabilir: 1. Olası 2. Zorunlu. KWIATKOWSKI’ye (1985: 269) göre aşağıdaki tabloda görülen kiplik için kullanılan dilsel ifadeler değişiklik arz ederler: DEONTISCH (Yükümlülük, ödevsel, olması gerekene ilişkin) ALETHISCH (Oluşa ilişkin, gerçeklik) MELLONTISCH (o lacağa ilişkin) EPISTEMISCH (Bilgisel) Möglich Möglich Möglich Möglich (olası) (olası) (olası) (olası) Es ist erlaubt Möglich wird vielleicht sein Er glaubt Notwendig Notwendig Notwendig Notwendig (zorunlu) (zorunlu) (zorunlu) (zorunlu) Es ist geboten Notwendig wird sein Er weiß Logik Logik Logik Logik (mantık) (mantık) (mantık) (mantık) Deontische Logik Modallogik Temporale Logik Epistemische Logik Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|