T. c kocaeli ÜNİversitesi araştirma ve uygulama hastanesi enfeksiyon ve antiBİyotik direnç kontrol komitesi damar iÇİ KATETER enfeksiyonlarinin önlenmesi talimati
1. AMAÇ: Damar içi kateterler ve parenteral solusyonların uygulanması ile ilişkili enfeksiyonların gelişiminin önlenmesi ve kontrolü ile ilgili sağlık çalışanlarının eğitimi için gerekli kontrol önlemlerini belirlemektir.
2. KAPSAM: Hastalara yapılan damar içi girişimler sırasında gelişebilecek enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü faaliyetlerini kapsar.
3. SORUMLULAR: Bu talimatın uygulanmasından kateter takılması ve parenteral tedavi uygulamaları yapılan hastanenin tüm birimlerindeki sağlık çalışanları sorumludur. Bu talimatın uygulanması ile ilgili denetimlerden Enfeksiyon ve Antibiyotik Direnç Kontrol Komitesi ve Başhekimlik sorumludur.
Form No: 38.0214 Rev.No : 0 KOÜ ARŞ. VE UYG. HAST. Umuttepe Yerleşkesi Eski İstanbul Yolu 10. Km KOCAELİ
Sağlık çalışanları damar içi kateterlerin kullanım endikasyonları, takılması ve bakımı ile ilgili kurallar ve enfeksiyon kontrol önlemleri konusunda eğitilmelidir.
Yoğun bakım ünitelerinde yeterli sayıda hemşire bulundurulmalıdır.
Kateteri takan kişi, kateterin takıldığı ve çıkarıldığı gün ve saatler, kateterin tipi, kateter giriş yeri, pansuman değiştirilme tarihleri, uygulanan tedavi standart bir forma kaydedilmelidir.
Enfeksiyon bulgusu olmayan hastalarda çıkarılan kateterlerin ucundan rutin kültür gönderilmemelidir.
Kateterlerin yerleştirilmesi, değiştirilmesi, kapatılması, kateter giriş yerinin palpe edilmesi gibi kateterle ilgili her tür işlemden önce ve sonra eller ‘‘El Hijyeni Talimatı’’ önerilerine uyularak yıkanmalıdır.
Eldiven kullanılsa bile mutlaka el hijyeni sağlanmalı; eldiven kullanımı el yıkamanın yerini almamalıdır.
Damar içi kateterlerin takılması öncesinde veya kullanımı sırasında antimikrobiyal profilaksi uygulanmamalıdır.
Kateter endikasyon durumunda, deneyimli bir kişi veya oluşturulacak kateter ekibi tarafından takılmalıdır.
Hazırlanan solusyonlar üzerine hazırlanma tarih ve saati, hazırlayan kişinin ismi, solusyonun içeriği mutlaka yazılmalıdır.
Kateter yerleştirilecek bölgeyi temizlemek için %2’lik klorheksidin glukonat içeren antiseptik solusyonlar tercih edilmelidir. Bu amaçla iyodofor (%10 povidon iyot) veya %70’lik alkol de kullanılabilir.
Umblikal kateter takılmadan önce giriş bölgesi antiseptik bir solüsyonla temizlenmelidir. Yenidoğanın troid bezi üzerindeki potansiyel etkisi nedeniyle bu amaçla tentürdiyot kullanımından kaçınılmalıdır. Diğer iyot içeren ürünlerin (povidon iyot) kullanılmasında sakınca yoktur.
Antiseptik solüsyonlar cilde uygulandıktan sonra kuruyana kadar beklenmelidir.
Kateterin yerleştirilmesi veya pansuman değişimi sırasında deriye aseton veya eter gibi organik çözücüler sürülmemelidir.
Kateter takılacağı an steril kabından çıkarılmalı, bir kerede damar içine girilmeli, aynı kateterle tekrar deneme yapılmamalıdır.
Kateter yerleştirildikten sonra uygun şekilde tespit edilmelidir.
Kateterin takıldığı tarih, saat ve takan kişi yazılmalıdır.
Kateter takılmış bölgenin üzeri steril gazlı bez veya steril, şeffaf, yarı geçirgen örtülerle kapatılmalıdır.
Hasta fazla terliyor veya kateter bölgesi kanama veya sızıntı yapıyorsa gazlı bez örtüler, şeffaf örtülere tercih edilmelidir.
Arteriyel kateter giriş yerlerinde steril gazlı bez tercih edilmelidir.
Tünelli santral venöz kateterlerin ve portların giriş yerinin tamamen iyileştikten sonra kapatılmasına gerek yoktur.
Damar içi kateterlerin takılması öncesinde veya kullanımı sırasında topikal antibiyotikli pomatlar veya kremler kullanılmamalıdır.
Kateter giriş yerinde duyarlılık saptanması, gösterilebilen bir enfeksiyon odağı bulunmaksızın ateş varlığı veya lokal enfeksiyonu ya da kan dolaşım enfeksiyonunu düşündüren diğer bulguların saptanması durumunda kateter giriş yerindeki örtü kaldırılarak kateter giriş bölgesi iyice incelenmelidir.
Deri kirli ise temizlenmeli ve kateter sabitleyici değiştirilmelidir.
Steril gazlı bezle yapılan pansumanlar 48 saatte bir, şeffaf örtü kullanılan pansumanlar haftada bir değiştirilmelidir.
Kalıcı kateter üzerindeki pansuman, kateterin giriş yeri iyileşene kadar bir haftadan daha sık aralıkla değiştirilmemelidir.
Kateter giriş yeri pansumanı; hasta fazla terlediğinde, kanama, gevşeme ve gözle görünür kirlenme meydana geldiğinde, ıslandığında, pansumanın bütünlüğünün bozulup kapatıcı özelliğini kaybettiği durumlarda değiştirilmelidir.
Damar içi kateterlerin pansumanı değiştirilirken temiz veya steril eldiven giyilmelidir.
Periferik venöz kateterlerin bakımı sırasında steril olmayan eldiven, diğer tüm kateterlerin bakımı sırasında steril eldiven giyilmelidir.
Damar içi kateterler su ile temas ettirilmemeli; hastanın duş almasına, kateter giriş yerine su temas etmemesi koşuluyla izin verilmelidir.
Hasta duş almadan önce kateter, bağlantı cihazları ve kateter giriş yeri su geçirmez bir örtü ile kaplanmalıdır.
Kateter giriş yerinde herhangi bir değişiklik fark edildiğinde hekime haber verilmelidir.
Hastalara kateter giriş yerinden kaynaklı herhangi bir rahatsızlık farkettiklerinde doktorlarına bildirmeleri söylenmelidir.
Periferik venöz kateterler, yetişkenlerde 72-96 saat aralıklarla değiştirilmelidir. Çocuklarda komplikasyon gelişmedikçe intravenöz tedavi tamamlanana kadar kalabilir.
Acil şartlarda takılan veya aseptik tekniğe bağlı kalındığından şüphe duyulan tüm damar içi kateterler mümkün olan en kısa sürede (mutlaka ilk 48 saat içinde) değiştirilmelidir.
Verilen sıvı veya ilaç damar dışına çıktığında periferik venöz kateter hemen değiştirilmelidir.
Santral venöz veya arteryel kateterler rutin olarak değiştirilmemelidir.
Kateter takılmadan önce veya bakımı sırasında rutin antibiyotik profilaksisi verilmemelidir.
Damar içi kateterler ihtiyaç sonlanır sonlanmaz çıkarılmalıdır.
Sadece ateşi olan bir hastada rutin olarak kateter değiştirilmemelidir.
Periferik arteriyel kateterler rutin olarak değiştirilmemelidir.
Katetere bağlı dolaşım enfeksiyonu kesinleşmiş olgularda kateter çekilmelidir.
Bakteremisi veya fungemisi olan bir hastada, kateter dışında başka bir enfeksiyon odağı olasılığı varsa kateter rutin olarak değiştirilmemelidir.
Hemodinamik yönden stabil olmayan ve kateter bağlı kan dolaşımı enfeksiyonundan şüphelenilen her hastada damar içi kateter değiştirilmelidir.
Kateter giriş bölgesinde enfeksiyon belirtisi olan pürülan akıntı gözlenen her tür damar içi kateter en kısa süre içinde değiştirilmelidir.
Katetere bağlı enfeksiyon şüphesi olan hastalarda kateter değişimi sırasında kılavuz tel kullanılmamalıdır.
Vasküler yetmezlik veya tromboz varlığında umblikal arter ve venöz kateterleri çekilmelidir ve bir daha takılmamalıdır.
Umbilikal venöz kateterler optimum fonksiyon göstermedikleri zaman değiştirilmelidir.
Optimum koşullarda, umbilikal arter kateterlerinin 5 günden uzun süre kalması önerilmemektedir.
Ancak asepsi kurallarına uyularak bakımı yapıldığında umbilikal arter kateterleri 14 güne kadar kullanılabilir.
Parenteral beslenme alan hastalarda çok lümenli kateterin bir lümeni bu amaç için kullanılmalı, bu hattan ilaç uygulaması ve ek mayi uygulaması yapılmamalıdır.
Total parenteral beslenme yapılan santral kateter kan alma, CVP ölçümü gibi başka amaçlarla kullanılmamalıdır.
Bütün parenteral solusyonlar aseptik teknikle ve uygun koşullara sahip özel ünitelerde hazırlanmalıdır.
Parenteral karışımların hazırlanmasına başlamadan önce “El Hijyeni Talimatı”na uygun olarak el hijyeni sağlanmalıdır.
Her parenteral solüsyon kullanılmadan önce son kullanım tarihi ve görüntü kontrolü yapılmalıdır.
Son kullanım tarihi geçmiş olan veya bulanık olduğu görülen, içinde partikül bulunan, kabında çatlak olan veya sızdırdığı fark edilen hiçbir parenteral solüsyon kullanılmamalıdır.
Parenteral ilaçlar veya katkı maddeleri için mümkün olduğunca tek dozluk ampul veya flakonlar tercih edilmelidir.
Tek dozluk ampul veya flakonlar içinde kalan solüsyonlar daha sonra kullanılmak üzere birbirine eklenerek saklanmamalıdır.
Multidoz flakonlar kullanılacaksa; üretici firma tarafından önerilen saklama koşullarına uygun olarak saklanmalıdır.
Kullanım öncesinde multidoz flakonların giriş diyaframı %70’lik alkol ile silinmelidir.
Multidoz flakonların giriş diyaframına mutlaka steril bir iğne ile girilmeli ve dokunarak kontamine edilmesinden kaçınılmalıdır.
Multidoz flakonlar içindeki solusyonlar birbirine aktarılmamalıdır.
İnfüzyon setlerinin değiştirilme tarihleri kaydedilmelidir.
Klinik olarak gerekmedikçe sürekli infüzyon uygulama setleri 72 saatten önce değiştirilmemelidir.
Damar yolu sürekli olarak açık tutulmayan ve sadece günün belirli zamanlarında infüzyonla parenteral ilaç verilen hastalarda (örneğin, günde iki, üç veya dört kez “minibag” içinde hazırlanarak verilen antibiyotikler) her seferinde yeni set kullanılmalı, bir kez kullanılan set ağzı kapatılarak bir sonraki kullanıma kadar bekletilmemelidir.
Kan, kan ürünleri veya lipid solüsyonları verilen setler infüzyon sonunda veya infüzyonu takip eden 24 saat içinde değiştirilmelidir.
Sadece dekstroz ve aminoasit içeren solusyonlar verilen infüzyon setleri 72.saatten önce değiştirilmemelidir. (72-96 saatte bir)
Propofol infüzyonu için kullanılan setler her 6-12 saatte bir değiştirilmelidir.
Lipid içeren solüsyonların (üçlü solüsyonlar gibi) infüzyonu 24 saat içinde tamamlanmalıdır.
Sadece lipid içeren solüsyonların infüzyonu 12 saat içinde tamamlanmalıdır. Volüm yüklenmesi konusunda endişe duyuluyorsa bu süre 24 saate kadar uzatılabilir.
Kan ve kan ürünlerinin infüzyonu dört saat içinde tamamlanmalıdır.
Sadece damar içine sulandırılmadan direkt olarak verilmesinde sakınca olmayan ilaçlar intravenöz yolla puşe edilmelidir.
Antibiyotikler kesinlikle puşe edilerek verilmemelidir.
İntravenöz yolla puşe edilecek ilaç tercihen ven valflerinden veya inraketler üzerindeki kapak ya da üçlü musluk kullanılarak verilmelidir.
Ven valfleri kullanılmadan önce mutlaka %70’lik alkol veya bir iyodofor ile temizlenmelidir.
Basınç monitörizasyon sisteminin bütün elemanları ( kalibrasyon cihazı ve yıkama solüsyonu dahil ) steril olmalıdır.
Basınç monitörizasyon sistemi ile ilgili işlem sayısı ve sisteme girişler en az düzeyde tutulmalıdır.
Basınç monitörizasyon kateterinin açık kalmasını sağlamak amacıyla açık sistem (enjektör ve üçlü musluk gerektiren sistem) yerine kapalı yıkama sistemi (sürekli yıkama) tercih edilmelidir.
Basınç monitörizasyon sistemi yoluyla dekstroz içeren solüsyonlar veya parenteral beslenme sıvıları verilmemelidir.
Tek kullanımlık transdüserler, tekrar kullanılabilen transdüserlere tercih edilmelidir.
Tek kullanımlık veya tekrar kullanılabilen transdüserler 96 saatte bir değiştirilmelidir. Sistemin diğer bileşenleri (tüp, sürekli yıkama cihazı ve yıkama solüsyonu dahil) de transdüser ile birlikte değiştirilmelidir.
Basınç monitorizasyon sistemine üçlü musluk yerine bir diyafram aracılığı ile ulaşılıyor ise diyafram sisteme giriş öncesinde uygun bir antiseptik solüsyonla temizlenmelidir.
Leblebicioğlu H. Santral ve periferik venöz kateterler ile ilişkili infeksiyonların önlenmesi. Hastane İnfeksiyonları Dergisi 2004; 8:101-107.
O’ Grady NP, Alexander M, Dellinger EP, et al. Guidelines for the prevention of intravasculer catheter related infections. MMWR 2002; 51/ RR- 10: 1-29.
Gül H, Sütçü Ş. Santral ve Periferik Venöz Kateterlerde İnfeksiyon Kontrolü. Hastane enfeksiyonları Kontrolü El Kitabı. Hastane İnfeksiyonları Derneği Yayını. No: 2. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi, 2004: 187-210
Hastane Kaynaklı Bakteriyel Enfeksiyonlar. Willke Topçu A, Söyletir G, Doğanay M (editörler). Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi 3.Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. 2008: 575-605
.C