T. C. Sağlik bakanliği akyazı Devlet Hastanesi laboratuvar test rehberi

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Akyazı Devlet Hastanesi LABORATUVAR TEST REHBERİ

KOD : KYB.REH.01 TARİH : 01.11.2011 SAYFA NO :/1 REV. NO : 01 REV T. : 10.01.2014

T.C
SAĞLIK BAKANLIĞI
AKYAZI DEVLET HASTANESİ
BİYOKİMYA VE MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI
TEST REHBERİ



OCAK-2014

ÖNSÖZ

Akyazı Devlet Hastanesi laboratuvarları giderek artan test çeşidi ile modern bir ortamda hastalarımıza ve doktorlarımıza hizmet vermeye devam etmektedir.

Elinizdeki test rehberi Akyazı Devlet Hastanesi laboratuvarlarında çalışılan testler hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Hazırlanan bu kitap ile testlerin istenmesinden, sonuçların ulaşmasına kadar geçen aşamalarda sağlık personelimize yardımcı olmayı amaçladık.
Test isimleri çalışıldığı laboratuvar bölümlerine göre alfabetik sırayla düzenlenmiştir. Bu

rehberde her testin adı ile birlikte, çalışılan örnek türü, örneğin alındığı tüp, çalışılan metod, referans değerler, çalışma günleri ve rapor tarihleri not edilmiştir.

Test bilgileri sürekli olarak güncellendiğinden kitapta yer alan bilgilerde yıl içinde değişiklik olabileceği dikkate alınmalıdır. Bu test rehberinin tamamı kalite yönetim birimimizde ve tüm birimlerimizde de bulunduğundan yıl içinde yapılan değişiklikleri buradan takip edebilirsiniz.
Biyokimya ve Mikrobiyoloji laboratuarları bütün personeli ile birlikte kaliteyi artırmayı hedef edinmiştir. Sizlere daha güvenilir sonuçlar ve daha kaliteli hizmet verebilmemiz için test istemlerini yaparken hastayla ilgili bilgileri, istem yapan doktor ismini, gönderen birimi ve ön tanı kısımlarını eksiksiz doldurmanızı rica ederiz.
Testler hakkında daha geniş bilgi almak istediğinizde her türlü haberleşme yolu aracılığı ile laboratuvarımız uzmanlarına ulaşabilirsiniz.
Bu rehberin tüm hastalara ve hastanemiz personeline faydalı olması dileğimizle…

HAZIRLAYANLAR
Biyokimya Uzmanı

Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı

Laboratuvar Teknisyenleri

Kalite Yönetim Birimi



OCAK-2014
GİRİŞ
Hastanelerde laboratuvar organizasyonları tüm biyolojik örneklerin laboratuvar testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçlarının ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır. Bu sistemin önemli bir bölümü ( %55–60 ) preanalitik evredir. Laboratuvar enformasyon sistemi ( LIS ) ve Hastane otomasyon sistemlerinin ( HOS) geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır.
Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi vb en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini başta klinesyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla biyokimya laboratuvarı test rehberi hazırlanmıştır. Bu rehberde Akyazı Devlet Hastanesi Biyokimya Laboratuvarının işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (LIS / HOS), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, teste göre numune türü / numune kabı seçimi, numunelerin kabul / red kriterleri sonuçları raporlanma zamanları, panik değerleri hakkında bilgi verilmiştir.
1-AKYAZI DEVLET HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI İŞLEYİŞİ
Hekim hastalığı teşhis etmek, hastalığın veya tedavinin gidişini takip etmek veya taramak için laboratuvardan faydalanır. Laboratuvar çalışmaları çok ciddi ve sağlam olmasına rağmen, hastalık dışındaki birçok faktör tetkiklerde anormal sonuçlara neden olabilir. Bu faktörler preanalitik (analiz öncesi) veya analitik (analiz esnasında )olabilirler. Ancak şu kadarını bilmek gerekir ki analitik metodun dışında kalan biyolojik faktörler daha ağır basar.

Test sonuçlarının kalitesi, hastanın hazırlanmasında gösterilen önemle direkt ilişkilidir. Yapılacak testin özelliğine göre örnek alma, hastanın kimlik bilgilerini ilgili tüpler üzerine doğru olarak etiketlemek ve hastayı yapılacak işlemler hakkında bilgilendirmek, örnek alan kişinin temel sorumlulukları arasındadır.

Uygun kan alma tekniği, uygun tüp/iğne seçimi ve uygun örnek bir testin sonucunun güvenilirliğini direkt olarak etkiler. Bir testin sonucu alınan numunenin uygunluğu açısından güvenilirdir.
2-TEST GİRİŞLERİ
Test girişleri için hastane otomasyon sisteminde ( HOS ) hasta sayfasında yer alan " tetkik " menüsü seçilerek tetkik giriş sayfası açılır. Burada herhangi test/testler istenmişse adı, kısaltması ve kodu girilerek istek yapılabilir. Tüm testler açılarak tek tek işaretlemede yapılabilir. Test seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Test onayları laboratuvar kayıt biriminde yapılır. Aynı biriminde ve servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvara gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar informasyon sistemi ( LIS ) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi ve LIS kaydı yapılması gerekir.

1. 
   Numunelerin Alınması ve Laboratuvara Transferi: Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LIS' e kaydı yapıldıktan sonra kayıt / kan alam biriminde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örmeklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketleri yapıştırılır ve kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarının nereden alınabileceği bilgileri verilir. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl bir örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HOS' a girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkot etiketi yapıştırılır. Damar açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir. Alınan örnekler bekletilmeden personelle ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik numune alma ve numunelerin transferi işlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul ve ret kriterleri talimatı doğrultusunda gerçekleştirilmelidir.
   

B- Numunelerin Laboratuvara Kabulü ve Ayrıştırılması: Örnekler laboratuvara gelince, LIS' den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon vb. kontrolü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum ve plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızlı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testleri için plazma eldesinde santrifüjü 3000 rpm 10 dakika döndürmek yeterlidir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca LIS ortamında hasta sonuç sayfasına numune ret sebebi belirtilir.
C-Analiz: Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve " internal kalite kontrol " çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışmaya başlanır. Sonuçlar " geçersiz" olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar sonuçlandırdığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LIS' e gönderir. LIS' de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak ( numunenin göz ile değerlendirilmesi vb. ) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen klinesyene bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dâhilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışır.
D-Sonuç Gönderme (Raporlama): Test sonuçları LIS' de onaylandığı zaman poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene olduğu birim sekreterleri tarafında hastaya verilir.


E-Laboratuar Testleri Sonuç Teslim Süreleri: Biyokimya Otoanalizör Hormon Laboratuvarı: Her gün 11.00’e kadar gelen numunelerin sonuçları saat 14.30’da verilir. 11.00’den sonra sadece acil testler, hemogram ve tam idrar tahlili çalışılır.


3-ANALİZ SONUCUNU ETKİYELEYEN FAKTÖRLER
Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Tablo 1'de verilmiştir.
Tablo1: Analiz sonuçlarını etkiyen faktörler

Değişmeyen Faktörler	Değişen Faktörler	Endojen Faktörler	Eksojen Faktörler
Cinsiyet Irk Kalıtım	Beslenme Alkol Vücut Ağırlığı Kas Dokusu Aktivite Pozisyon Günlük Ritm İlaçlar Gebelik	Hemoglobinemi Bilirubinemi Hiperlipemi	Farmakoterapi Antikoagülanlar Bakteriyel Kontaminasyon

4- REFERANS ARALIĞI
Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95'ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir temel oluşturur. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir.
5- KALİTE GÜVENLİĞİ
A-İç kalite kontrol programı: Uygulaması ile her gün iki düzeyli kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir.
B-Dış kalite kontrol programı: Uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir.
C-Sonuçların Klinik Uyumluluğu: Test istem formuna veya LIS' ın ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir.

***Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir.

Hasta örnekleri laboratuvarımızda 24 saat saklandığı için gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanarak sonuç ile yeniden değerlendirme yapmak mümkündür.

6- KAN NUMUNELERİN ALINMASI VE HAZIRLANMASI

1. 
   Serum: Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp
   

Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde kanın pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır. Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4–5 ml serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 ml kan örneğinden sağlanabilir.) Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. Kanın tüpün çeperindeki silika partükülleri ile temas etmesi için 5–6 kez yavaşça altüst edilmelidir; ***Tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!

2. 
   EDTA’lı Tam Kan: Tüp; Mor kapaklı cam K3EDTA tüp
   

2 ml tam kan mor kapaklı EDTA’ lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5- 6 kez yavaşça alt üst edilerek karıştırılır.

***Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.

Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır!

3. 
   Sitratlı Tam Kan: Tüp; Mavi kapaklı sitratlı tüp
   

Kan örneği 9/1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır. Kan örneği sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5–6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır. Hemolizi örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir.

EDTA’lı Tam Kan,Tüp,(MOR)


Hormon Tüpleri(KIRMIZI)


Mavi kapaklı tüp (Sitratlı)


Serum: Tüp (Sarı kapaklı plastik jelli tüp)



İdrar kabı


Gaita kabı(PEMBE)

Sedimantasyon Tüpü(SİYAH KAPAK)

Sarı veya kırmızı kapaklı serum tüplerine alınan örnekler:

BİYOKİMYA

Glukoz

Üre

Kreatinin

Ürik asit

Total Kolesterol

Trigliserid

HDL Kolesterol

LDL Kolesterol

Total Protein

Albumin

AST (SGOT)

ALT (SGPT)

Alkalen Fosfataz

GGT

Total Bilirubin

Direkt Bilirubin

CK (CPK)

LDH

Amilaz

CK-MB

Demir

Demir Bağlama Kapasitesi

Ferritin

Sodyum

Potasyum

Klorür

Kalsiyum

İnorganik Fosfor

Magnezyum

ASO

CRP

RF

HORMON

TSH

FT3

FT4

CA125

CA15-3

CA19-9

CEA

Total PSA

FPSA

FSH

LH

Estradiol

Prolaktin

Beta-HCG

Testosteron

B1

Troponin T

PTH

Ferritin

Folik Asit (Folat)
ELİSA

HBsAg

Anti HBs

Anti HIV

Anti HCV

Anti HAV IgM

Mor kapaklı Tam kan/plazma tüplerine alınan örnekler:

HEMOGRAM

Hba1c

Siyah kapaklı Tam kan/plazma tüplerine alınan örnekler:

SEDİMANTASYON

Mavi kapaklı Tam kan/plazma tüplere alınan örnekleri

PT(INR),APTT

7-BİYOKİMYA LABORATUVARI NUMUNE KABUL KRİTERLERİ

1. 
   Hastanın 8–12 saatlik aç olmasına dikkat edilmelidir. Açlık, kan glukoz düzeyi ölçümü gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi laboratuar işleminin standardardizasyonu ve teknikleri açısından 10-12 saatlik açlık istenir. Bu durumun 16 saatten uzun olmaması gerekir.
   
2. 
   Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizlerden kaçınılması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi gerekmektedir.
   
3. 
   Gece saat 21.00 den sonra su hariç hiç bir şey yenilip içilmemeli, sigara ve alkol alınmamalıdır.
   
4. 
   Düzenli kullanılan ilaçlar var ise testi etkileyip etkilemeyeceği önceden doktora danışılmalıdır.
   
5. 
   Laboratuvar tarafından belirlenen kan alma saatine uyulması açısından özen gösterilmelidir.
   
6. 
   Kan örnekleri vakumlu sistemle doğru tüpe alınmalıdır.
   
7. 
   Biyokimya tetkikleri için venöz kan tercih edilir. Kan alma bölgesi alkol ile silindikten sonra alkolün kuruması beklenmelidir. Çünkü alkol hemolize neden olarak test sonuçlarının geçersiz olmasına yol açabilir.
   
8. 
   Turnike en fazla 1 dk uygulanmalıdır. Turnike ile birkaç dakikalık staz kanda birçok parametreyi etkiler.
   
9. 
   Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır. Çünkü bu hareket plazmada bazı parametlerin geçici artışına neden olur.
   
10. 
    İntravenöz infüzyon yapılan damardan veya kan vermede kullanılan bir damardan yâda setten numune alınmamalıdır. Yani test edilecek kanda infüzyon mayisi bulunmamalıdır. Mecbur kalınırsa 10–20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumda diğer kol tercih nedeni olmalıdır.
    
11. 
    Alınan kanın hemolize olamamasına çok dikkat edilmelidir. Asit fosfotaz, laktat dehidrogenaz enzimleri ile potasyum, magnezyum ve fosfatlar hemolizde artarlar.
    

Hasta mastektomi ise kan sağlam tarafından alınmalıdır. Çünkü mastektomi lenf akımını engeller.
8-BİYOKİMYA LABORATUVARI NUMUNE RED KRİTERLERİ

1. 
   Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dâhilinde acil testler çalışır.
   
2. 
   Kan örnekleri vakumlu sistemle doğru tüplere alınmalıdır. Doğru tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir.
   
3. 
   Otomasyon girişi yapılmamış barkodsuz örnekler kabul edilmez.
   
4. 
   Çalışma saatleri dışında alınmış örnekler kabul edilmez.
   
5. 
   Hemolizli numuneler laboratuara kabul edilmez.
   
6. 
   Lipemik numuneler geldiğinde LIS’ in açıklama kısmında belirtilir.
   
7. 
   Barkot tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı belli olmayan numuneler kabul edilmez.
   
8. 
   Uygun şartlarda saklanmamış numune kabul edilmez.
   
9. 
   Sitrat oranlı numune tüpüne tüp üzerinde belirtilen seviyede belirtilen az ya da çok alınmış numune kabul edilmez.
   
10. 
    Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez.
    
11. 
    Pıhtılı numuneler kabul edilmez.
    
12. 
    İdrar numunelerinde kirli kap, uzun süre beklemiş numune isimsiz, barkodsuz numune, yetersiz numune uygun şartlarda saklanmamış ve taşınmamış numune, doktoru tarafından istemi olmayan numune kabul edilmez.
    

Tablo:2 -LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN TESTLERİN

HEMOLİZ, LİPERMİ VE BİLİRUBİNEMİDEN ETKİLENME DERECELERİ

Test Adı	Hemoliz	Lipermi	Bilirubinemi
Albumin	+ +
ALP	+	+ +
ALT	+ +
AST	+ +
Bilirubin	+ +	+ +
BUN	+ +
Demir	+ +
Ferritin	+
Fibrinojen		+
Folik Asit	+ +
Fosfor	+ +
Klor	+ +
Kolestrol	+	+	+
Kortizol	+ +
Kreatinin	+		+ +
LDH	+ +
Potasyum	+ +
Protein
Protrombin zamanı	+
T3	+
T4	+
TSH	+
Trigliserid	+ +
Ürik Asit	+ +