T. Malikov O. Olimjonov moliya

6. T
o’lanadigan daromadning xarakteri bo’yicha
: 

yutuqli qarz majburiyatlari; 

foizli qarz majburiyatlari; 

nol kuponli qarz majburiyatlari. 
Yutuqli obligatsiyalar bo’yicha daromadlarning to’lanishi 
lotareyalar asosida amalga oshiriladi. Bu obligatsiyalar katta talabga 
ega emas. Chunki investorlar tasodifga tayanib emas, balki barqaror 
daromad olishga intiladilar. Yutuq olishni istaganlar esa lotareya 
chiptalari 
sotib 
olishni 
ixtiyor 
etadilar. 
Bu 
turdagi 
qarz 
majburiyat
larining asosiysi foizli obligatsiyalar bo’lib, ular bo’yicha 
daromad kuponlar asosida yilda bir, ikki yoki to’rt marta to’lanadi. 
Investorlarning ko’pchiligi ana shunday qarz majburiyatla-rini ma’qul 
ko’rishadi. 
Davlatning qisqa muddatli qarz instrumentlari kuponlarga ega 
emas. Ular nominalidan chegirmalash asosida sotiladi va nominal 
bo’yicha sotib olinadi. Ayrim uzoq muddatli qarz majburiyatlari ham 
kuponlarga ega bo’lmasligi mumkin. Ular bo’yicha barcha 
daromadlar asosiy qarzning summasi bilan birgalikd
a to’lanadi. 
Xuddi qisqa muddatli obligatsiyalar singari ular ham nominalidan 
chegirmalash orqali sotiladi va nominali bo’yicha sotib olinadi. 
Amaliyotda bunday obligatsiyalar nol kuponli obligatsiyalar nomini 
olgan. 
7. Daromadlarni aniqlash metodiga 
ko’ra
: 

barqaror (qat’iy) daromadli qarz majburiyatlari; 

“suzuvchan” daromadli qarz majburiyatlari. 
Ayrim hollarda qimmatli qog’ozlar bo’yicha qat’iy stavkalar foizlarni 
to’lash borasida davlat xarajatlari o’sishining sabablari bo’lishi, boshqa 
bir hollarda esa ular 
foiz darajasining oshishini kutib o’tirgan 
investorlarni qo’rqitib yuborishi mumkin. 
Byudjet defitsitini qoplash uchun qarzlarni nisbatan yuqoriroq 
darajada bo’lgan foiz stavkalarida joylash-tirishga to’g’ri keladi. Qarz 
muddati, odatda, 20-30 yilni tashkil etayotgan qarz davri davomida 
o’zining qarz majburiyatlari bo’yicha ana shunday foizni o’rnatib, 
davlat soliq to’lovchilarning zimmasiga qo’shimcha xarajatlarni 
yuklaydi. Amaliyotda bunday vaziyatdan chiqib ketishning ikki varianti 
mavjud: 
1) 
pul mablag’lariga bo’lgan ehtiyojni qisqa yoki uzoq muddatli 
qarzlar va uzoq muddatli qarzlarni (foiz stakasi pasayib ketgan 

---

paytda) chiqarish bilan qoplash. Biroq bu holda qarz oluvchi yana 
bitta qarzni chiqarish, joylashtirish va uni qaytarish (uzish) bilan 
bog’liq bo’lgan qo’shimcha xarajatlarni amalga oshirishga majbur 
bo’ladi. Bundan tashqari, investorlar foiz stavkasining (ko’tarilishini) 
kutib, ikkinchi chiqarilgan qarzga nisbatan qiziqish bildirmaslik 
ehtimoli ham yerda bor; 
2) 
qimmatli qog’ozlar bo’yicha to’lanadigan foizlarni uzluksiz 
ravishda qayta ko’rib borish. Bu holda yuqorida keltirilgan barcha 
muammolar hal qilinadi. Hisob-kitob asosi sifatida, odatda, 
mamlakatdagi banklararo kreditla
r bo’yicha foiz stavkasidan 
foydalaniladi. Biroq bunday qarzlar juda katta kamchilikka ega, ya’ni 
qarzdor o’z xarajatlarini rejalashtirish imkoniyaga ega bo’lmaydi.