T. Malikov O. Olimjonov moliya

8. 
Qarz chiqarilgan paytda belgilangan (o’rnatilgan) qarzni 
qaytarish 
muddatlariga qat’iy rioya qilish bo’yicha qarzdorning 
majburiyatlariga muvofiq
: 

muddatidan oldin qaytarish huquqiga ega 
bo’lgan majburiyatlar; 

muddatidan oldin qaytarish huquqiga ega 
bo’lmagan majburiyatlar. 
Moliyaviy bozorda keskin o’zgarishlar sodir bo’lgan paytda qarz 
majburiyatlarini muddatidan oldin qaytarish (uzish) masalasi alohida 
dolzarblik kasb etadi. Masalan, qarz oluvchi yillik qat’iy daromadli 
12%li obligatsiyalar chiqargan va bir yildan so’ng foiz stavkasi 
pasayib, 6%ga teng bo’lgan bo’lsin. Bunday vaziyatda qarzdor 
keskin yo’qotishlarga, investor esa aksincha, katta yutuqlarga ega 
bo’ladi. Agar obligatsiyalar muddatidan oldin qaytarish huqu-qiga 
ega holda chiqarilgan bo’lsa, yangi qarzni chiqarish va ularni 
joylashtirish hamda eski qarzni qaytarib, investor o
’z yo’qotmalarini 
kamaytirishi mumkin. 
Qarzlarni qaytarishning ikki usuli bo’lishi mumkin: 

bir vaqtning 
o’zida; 

qismlarga bo’lib. 
Agar qarzlar qismlarga bo’linib qaytarilayotgan bo’lsa, qaytarish 
muddatlari bo’yicha qarz summalarining taqsimlanishiga ko’ra 
quyidagi uch variant bo’lishi mumkin: 
1) 
aniqlangan davr, masalan, 4 yil ichida teng qismlarga bo’lib 
qaytarish. Bu holda, masalan, qarzning summasi 10 mln. so’m 
bo’lsa, har yili 2,5 mln. so’mdan qaytariladi; 
2) oshib boriladigan qismlarda. Masalan, birinchi yil 1 
mln. so’m, 
ikkinchi yilda 
– 2 mln. so’m, uchinchi yilda – 3 mln. so’m va to’rtinchi 
yilda 
– 4 mln. so’m. Qarzdorning daromadlari yildan-yilga o’sib (oshib) 
borayotgan paytda bu tizim juda qulay hisoblanadi. Masalan, boshqa 

---

sharoitlar teng 
bo’lgan taqdirda, ishbilarmonlik faolligining oshishi 
natijasida soliq tushumlari o’sishi ko’zda tutiladi yoki qurilishga qarz 
mablag’lari jalb qilingan ob’ekt, sekin-astalik bilan o’z quvvatiga ega 
bo’la borib, yildan-yilga kattaroq summada foyda keltira boshlaydi; 
3) pasayib boradigan qismlarda. Masalan, birinchi yilda 
– 4 
mln. so’m, ikkinchi yilda – 3 mln. so’m, uchinchi yilda – 2 mln. so’m 
va h.k. Bunday tizim qarzdorning daromadlarini pasayishi yoki 
xarajatlarining ortishi kutilayotgan paytda afzalliklarga ega va ustuvor 
ahamiyat kasb etadi.