T. Malikov O. Olimjonov moliya
Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy
Yüklə 3,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
24.8. Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy
sug’urta qilish Xorijiy amaliyot shuni ko’rsatadiki, majburiy sug’urtaning mavjudligi sug’urtaning mamlakat iqtisodiyotiga kirib borishida asosiy omillardan biridir. Albatta, sug’urtaning majburiy turlarini tatbiq etish respublikada sug’urta sohasi rivojiga ko’p jihatdan imkon yaratadi. Lekin, majburiy sug’urta tizimini yaratishdan asosiy maqsad aholi muhtoj qatlamlarining ijtimoiy himoyasini ta’minlashdan iboratdir. Bugungi kunda majburiy sug’urta aholining muhtoj qatlamlari uchun ijtimoiy himoyani bozor iqtisodiyoti prin tsiplari asosida ta’minlovchi qulay usul hisoblanadi. Sug’urtaning majburiy turlari ijtimoiy himoyani bozor iqtisodiyoti sharoitida ta’minlashda qanchalik dolzarb ekanligini hisobga olgan holda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 10 apreldagi “Sug’urta bozorini isloh qilish va yanada rivojlantirish bo’yicha chora- tadbirlar to’g’risida” PQ-618-son qarori bilan “O‘zbekiston Respublikasida sug’urta bozorini isloh qilish va rivojlantirishning 2007- 2010 yillarga mo’ljallangan Dasturi” tasdiqlangan edi. Bu dastur respublikada sug’urta sohasini rivojlantirish bilan bir qatorda majburiy sug’urtaning ijtimoiy yo’naltirilgan tizimini yaratishni ko’zda tutadi. Bugungi kunda mamlakatimizda transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urtalash muvaffaqiyatli amal qila boshladi. 2009 yilning 17 aprelida O‘zbekiston Respublikasining “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida”gi Qonuni qabul qilindi 119 . Ushbu qonunni qabul qilishdan ko’zda tutilgan asosiy maqsad mehnat jarayonida jarohat olgan, 119 “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik hujjatlari to’plami. – T.: Adliya vazirligi, 2009 yil, 16-son. kasb kasalligi yoki xizmat burchini bajarayotgan vaqtida salomatligiga ziyon etgan fuqarolarning ijtimoiy himoyasini ta’minlashdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi hududida ish beruvchilarning fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish bo’yicha tegishli ruxsatnomaga ega sug’urta tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 24 iyundagi “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora- tadbirlari haqida” 177-sonli qaroriga muvofiq tasdiqlangan “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish Qoidalari”da o’z ifodasini topgan. Majburiy sug’urtalash qoidalari ushbu sug’urtani amalga oshirish vakolatiga ega barcha sug’urtalovchilar uchun bir xilda amal qiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi bugungi kunda xizmat burchini bajarayotgan paytida jarohat olgan xodimlarning ijtimoiy muhofazasini ko’zda tutadi. Mehnat kodeksi ish beruvchining xodimga etkazilgan ziyon uchun javobgar ekanini belgilagan. Ma’lumki, Mehnat kodeksining 189-192 moddalariga binoan ish beruvchi olgan jarohati, kasb kasalligi yoki mehnat jarayoni bilan bog’liq ravishda sog’ligiga etgan zararni, shuningdek, boquvchini yo’qotganlik uchun etgan zararni o’rnatilgan tartibda to’liq qoplashi shart. Ko’rinib turibdiki, xizmat burchini bajarayotgan paytda jarohat olgan xodimlarni moddiy jihatdan himoyalash ish beruvchi hisobidan amalga oshiriladi. Xodimning xizmat burchini bajarayotgan paytda olgan jarohati uchun ish beruvchi javobgar hisoblanadi. Shu bilan birga, ish beruvchi qoplashi zarur bo’lgan zarar hajmi ish beruvchining moliyaviy imkoniyatlariga doimo ham mos kelavermaydi yoki ish beruvchining moliyaviy holatiga sezilarli darajada ta’sir ko’rsatishi mumkin. Chunki, ish beruvchi qoplashi kerak bo’lgan zarar hajmiga bir vaqtda va har oyda to’lanishi kerak bo’lgan kompensatsiya to’lovlari ham kirishi mumkin. Masalan, Mehnat kodeksining 190- moddasiga binoan xodimning sog’ligiga etgan zarar uchun qoplanishi kerak bo’lgan mablag’ xodim jarohat olgan vaqtga qadar olgan o’rtacha oylik ish haqiga qo’shimcha ravishda xodim olgan jarohat darajasiga qarab belgilangan oylik foiz, jarohat olishi bilan bog’liq xarajatlarni qoplash, shuningdek, nafaqa ko’rinishidagi bir marotabalik to’lanishi kerak bo’lgan to’lovdan iborat. Bir marotaba to’lanadigan nafaqa hajmi jamoa shartnomasida, agar shartnoma tuzilmagan bo’lsa, ish beruvchi va kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa vakolatli organi o’rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Bunda jarohat olgan xodimga to’lanadigan bir martalik nafaqa hajmi jarohatlangan shaxsning bir yillik o’rtacha ish haqidan kam bo’lmasligi, halok bo’lgan xodimning oila a’zolariga beriladigan nafaqa hajmi esa halok bo’lgan xodimning 6 yillik o’rtacha ish haqidan kam bo’lmasligi kerak. Shu munosabat bilan “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida” Qonun barcha ish beruvchilarga ularning xodimlari xizmat burchini o’tayotgan paytda hayoti yoki salomatligiga ziyon etgan taqdirda majburiy tarzda sug’urta himoyasini taqdim etishni nazarda tutadi. Qonun xodimlarning xizmat burchini o’tayotgan paytda hayoti yoki salomatligiga ziyon etishi yoki kasb kasalligiga uchrashi, halok bo’lishi yoxud kasb kasalligi oqibatida vafot etishi bois ish beruvchining javobgarligi yuzaga kelgan hollar da sug’urtalovchilar tomonidan davriy va bir martalik to’lovlarni to’lash uchun zarur mablag’larni to’lashni ta’minlovchi tizim uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Sug’urtaning ushbu turining majburiyligi, birinchi navbatda, mamlakatning barcha ish beruvchilarini qamrab olish imkonini beradi. Bu esa o’z navbatida, sug’urtaning ushbu turi bo’yicha eng kam sug’urta tariflarini qo’llashga imkoniyat yaratadi. Mohiyatan, majburiy sug’urtaning bu turi mamlakat ish beruvchilari o’rtasidagi jabr ko’rgan ish beruvchilar ko’rgan zararlarni qoplash uchun mo’ljallangan mablag’larni qayta taqsimlash mexanizmi sifatida namoyon bo’ladi. Bu mexanizm, birinchi navbatda, jabr ko’rgan xodimlarga etkazilgan zararlarni qonunda belgilangan sug’urta summasi doirasida qoplash kafolati ni ta’minlaydi. Ikkinchidan, majburiy sug’urta ish beruvchi o’zining jabr ko’rgan xodimiga zarar qoplab berilganda ham moliyaviy barqarorligi saqlanib qolishi va ish beruvchining faoliyatini qo’llab-quvvatlovchi eng maqbul usul bo’lib qoladi. Darhaqiqat, ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish tizimida sug’urta qildiruvchi sifatida ish beruvchi — qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jismoniy shaxs bilan mehnat shartnomasi (kontrakt) tuzgan yuridik yoki jismoniy shaxs asosiy sub ’yekt hisoblanadi. Jabrlanuvchi — o’z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog’liq holda mehnatda mayib bo’lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog’lig’ining boshqacha tarzda shikastlanishi munosabati bilan sog’lig’iga zarar etkazilgan, sug’urta Jabrlanuvchi Annuitetlar shartnomasi bo’yicha sug’urtalovchi Fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urtalash shartnomasi bo’yicha sug’urtalovchi Naf oluvchi Ish beruvchi Yüklə 3,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|