T. Malikov O. Olimjonov moliya

K _аа - aylanma aktivlar (ishlayotgan kapital);
K _ба - barcha aktivlar (XYuSning barcha kapitali).

Shuning uchun ham XYuS rezerlarining butun bir qismi aylanma mablag’lardan foydalanish va ular aylanishining tezligi bilan bog’liq. Ana shu maqsadda ishlab chiqarish zaxira⁵⁹larining ortiqcha qismini qidirib topish va realizatsiya qilish asosida aylanma mablag’larning tarkibiy tuzilishini optimallashtirish, debitorlik qarzlari va tayyor mahsulot zaxira(zapas)lariga sarflanayotgan mablag’-larni qisqartirish talab etiladi. Aylanma mablag’lardan foydalanish samaradorligini oshirishning rezervlarini qidirib topish uchun ularning absolyut va nisbiy ozod bo’lishini (bo’sh bo’lishini, bo’shashini) aniqlash muhim aha-miyatga ega.

Tahlil qilinayotgan davrning boshi va oxiridagi aylanma mablag’lar haqiqiy o’lchamlari o’rtasidagi farq ularning absolyut ozod bo’lishini (absolyut iqtisod qilin-ganligini) ko’rsatadi. Aylanma mablag’larning nisbiy ozod bo’lishi esa ularning hisobli o’lcham taqqoslaganda qancha iqtisod qilinganligini tavsiflaydi, o’tgan davrda ulardan foydalanish samaradorligini hisobga olgan holda haqiqat-dagi aylanishga xizmat qilish uchun XYuSga qancha aylanma mablag’lar kerak bo’lishi mumkinligidan darak beradi.
Nisbiy ozod bo’lish XYuS aylanma mablag’laridan foydalanishning samaradorlik darajasini ifodalaydi, ya’ni ularning shartli ozod bo’lishini ko’rsatadi va uni quyidagicha aniqlash mumkin:




⁵⁹Bu o’rinda “zaxira” iborasi rus tilidagi “zapas” so’zi o’rnida ishlatilyapti.
O _н = A _хў - A _бў x (R _ж : R _ў ),

Bu yerda: O _н - aylanma mablag’larning nisbiy ozod bo’lishi;

A _хў - tahlil qilinadigan davrdagi aylanma
mablag’larning haqiqiy miqdori (yillik o’rtachasi);