T. Malikov O. Olimjonov moliya

N = X ₀ x U x K

Bu erlda: N - tugallanmagan ishlab chiqarish bo’yicha aylanma mablag’larning normativi;

X ₀ - mahsulotni ishlab chiqarishga qilinadigan bir kunlik xarajatlar;
U - ishlab chiqarish tsiklining uzoqligi
(kunlarda);
K – xarajatlarning o’sib borish (jamlanib borish) koeffitsienti.

Mahsulotni ishlab chiqarishga qilinadigan bir kunlik xarajatlar chorak davomida tannarx bo’yicha ishlab chiqa-rilgan tovar mahsuloti qiymatini tegishli chorakdagi 90 kunga bo’lib topiladi.

Ishlab chiqarish tsiklining davomiyligi (uzoqligi) quyidagilar bilan belgilanadi:

• 
  bevosita ishlov berish jarayoniga tegishli vaqt (texnologik zaxira);
  
• 
  ishlov beriluvchi buyumlarning ish joylarida joyla-shishi (transport zaxirasi);
  
• 
  aylanma zaxirasi (ishlov berish operatsiyalari orali-g’idagi vaqtlar);
  
• 
  sug’urta zaxirasi (uzilishlar sodir bo’ladigan vaziyatlar uchun).
  

Xarajatlarning o’sib borish (jamlanib borish) koef-fitsienti tugallanmagan ishlab chiqarishdagi buyum o’rtacha tannarxining ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasiga nisbati bilan aniqlanadi.
Albatta, zaxiralarni mohirona boshqarish menejment va XYuS ishlab chiarish xodimlaridan inflyatsiyani hisobga olishni, sifat va chiqariladigan tovarning bozorda talabgir ekanligi ustidan uzluksiz nazorat olib borishni, bahosi va iste’mol belgilariga (xususiyatlariga) ko’ra XYuS tomonidan chiqariladigan mahsulotlarning iste’molchilar talabiga qarab o’zgarishini qondirishni talab qiladi.

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar

• 
  Umumlashtirilgan ko’rinishda asosiy kapital qanday qiymatning bir qismi hisoblanadi?
  
• 
  XYuSning buxgalteriya balansida asosiy kapital qanday sifatda aks ettiriladi?
  
• 
  Asosiy kapitalning asosini nimalar tashkil etadi?
  
• 
  Mehnat va mahsulotni yaratish jarayonida asosiy kapital nimaning qismi sifatida maydonga chiqadi?
  
• 
  Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi unga tegishli bo’lgan qiymatning qanday uch funktsional shakllarida harakat qilishini anglatadi?
  
• 
  Kapitalning doiraviy aylanishi davomida aylanma kapitaldan farqli o’laroq asosiy kapital qanday o’ziga xos xususiyatlarga ega?
  
• 
  Ishlab chiqarish jarayonida asosiy kapitalni buyum-lashgan shakli sifatida nimalar maydonga chiqadi?
  
• 
  Iqtisodiy mo’ljallanganligiga ko’ra asosiy fondlar qanday manbalardan tashkil topadi?
  
• 
  Asosiy ishlab chiqarish fondlari deb nimaga aytiladi?
  
• 
  Noishlab chiqarish asosiy fondlarining tarkibiga XYuSning qanday mulklari kiradi? Ular bo’yicha amorti-zatsiya hisoblanadimi?
  
• 
  Asosiy fondlarning tarkibi va ularning aktiv va passiv qismlarini tushuntirib bering.
  
• 
  Asosiy kapital doiraviy aylanishining samarador-ligini tahlil qilishda qanday omillarni hisobga olish maqsadga muvofiq?
  
• 
  Hozirgi paytda amaliyotda amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning asosiy usullari va ularning o’ziga xos xususiyatlarini tushuntirib bering.
  
• 
  Chiziqli metod qo’llanilganda bir oy uchun hisoblangan amortizatsiyaning summasi qanday aniqlanadi?
  
• 
  Nochiziqli metod asosida amortizatsiya normasini hisoblash qanday amalga oshiriladi?
  
• 
  Asosiy kapitalning doiraviy aylanish jarayonida vujudga keladigan o’z moliyaviy resurslarining tarkibiga, amortizatsiya fondidan tashqari, yana qanday daromadlar va turli tushilmalar ham kirishi mumkin?
  
• 
  Asosiy fondlarni shakllantirish uchun jalb qilina-digan pul mablag’larining manbalarini qanday guruhlarga bo’lish mumkin va har bir guruhning tarkibiga nimalar kiradi?
  
• 
  Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi jarayonida ishtirok etadigan moliyaviy resurslardan foydalanishning samaradorligi qanday aniqlanadi?
  
• 
  Asosiy kapitaldan samarali foydalanishni baholashda XYuS moliya-xo’jalik faoliyatining natijaliligini ochib beruvchi qanday umumiy moliyaviy-iqtisodiy ko’rsatkich-lardan foydalanish maqsadga muvofiq?
  
• 
  Ishlab chiqarishning umumiy rentabelligi ko’rsatkichi qanday aniqlanadi?
  
• 
  Fond qaytimi va fond sig’imi ko’rsatkichlarini hisob-lash tartiblari qanday?
  
• 
  Smenalik koeffitsienti qanday aniqlanadi?
  
• 
  Asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirish koeffitsienti nimani ifodalaydi va u qanday aniqlanadi?
  
• 
  Asosiy ishlab chiqarish fondlarining yangilanish koeffitsienti nimani anglatadi va u qanday hisoblanadi?
  
• 
  Asosiy ishlab chiqarish fondlarining chiqish (chiqib ketish) koeffitsienti qanday aniqlanadi?
  
• 
  Asosiy kapital doiraviy aylanishining samaradorligi nimalarni oldindan aniqlab (belgilab) beradi?
  
• 
  Aylanma kapital nimani o’zida ifodalaydi va u XYuS balansining qanday nomlangan bo’limida aks ettiriladi?
  
• 
  Aylanma kapital qanday guruhlarga bo’linadi?
  
• 
  Aylanma kapital qanday funksiyalarni bajaradi va ularni qanday shakllarda amalga oshiradi?
  
• 
  Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini uni funk-tsional jihatdan qanday ikki tashkil etuvchi belgilab (aniqlab) beradi?
  
• 
  Tarkibiy tuzilma jihatidan aylanma kapitalning natural-buyum shakllariga nimalar kiradi?
  
• 
  Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini tashkil etuvchi muomala fondlarining tarkibini aytib bering.
  
• 
  Aylanma mablag’lar (kapital)ni shakllantirish va moliyalashtirish manbalari nimalardan iborat?
  
• 
  Aylanma mablag’lar (kapital)ni shakllantirish va moliyalashtirishning o’z manbalari tarkibiga nimalar kiradi?
  
• 
  O‘z mablag’lariga tenglashtirilgan manbalarni aytib bering.
  
• 
  Qarz mablag’lar tarkibiga nimalar kiradi?
  
• 
  Aylanma kapitalning foydalanish samaradorligini xarakterlovchi umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar nimalardan iborat va ular qanday aniqlanadi?
  
• 
  Sof aylanma kapitalni qanday aniqlash mumkin?
  
• 
  Sof aylanma kapitalni boshqarishning natijaliligini nima xarakterlab beradi va u qanday aniqlanadi?
  
• 
  Aylanma mablag’larni boshqarishda ularni likvidlik darajasi bo’yicha strukturizatsiya qilish maqsadlari uchun likvidlilikning qanday ko’rsatkichidan faol foydalani-ladi va ularni aniqlash tartibi qanday?
  
• 
  Bozor iqtisodiyoti sharoitida aylanma kapitaldan foydalanishning samaradorligi qanday omillarga bog’liq?
  
• 
  Aylanma kapitalni norma (me’yor)lashtirish deyilganda nimalar tushuniladi va unga ko’ra aylanma mablag’lar qanday guruhlarga bo’linadi?
  
• 
  Norma (me’yor)lashtiriladigan aylanma mablag’larning tarkibiga nimalar kiradi?
  
• 
  Norma (me’yor)lashtirilmaydigan aylanma mablag’lar-ning tarkibi nimalardan iborat?
  
• 
  Moddiy aylanma mablag’larni rejalashtirishning asosini nima tashkil etadi?
  
• 
  Aylanma mablag’larni norma (me’yor)lashtirish jarayoni qanday bosqichlardan iborat?
  
• 
  Ishlab chiqarish zaxiralarining me’yori(normasi) nima-lardan iborat va u, eng avvalo, nimalarga bog’liq?
  
• 
  Me’yor nimalarga nisbatan o’rnatiladi (belgilanadi)?
  
• 
  Qandaydir bir resurslarning zaxiralariga avanslash-tiriladigan aylanma mablag’lar normativining formulasi qanday ko’rinishga ega?
  
• 
  Xususiy normativlar qanday omillarning hisoblanishi natijasida vujudga keladi?
  
• 
  Yig’ma (jamlangan) normativ qanday hosil bo’ladi?
  
• 
  Xomashyo, materiallar va yarim tayyor mahsulotlarning alohida turlari bo’yicha zaxiralarning kunlik (kundagi) normasi qanday zaxiralar summalarini inobatga olib o’rnatiladi (belgilanadi)?
  
• 
  Transport zaxirasining mazmunini tushuntirib bering.
  
• 
  Tayyorlov zaxirasi nimalarga bog’liq?
  
• 
  Texnologik zaxira nima va u qanday normalar asosida hisoblanadi?
  
• 
  Zaxiraning kunlardagi normasi qanday summalarning yig’indisidan iborat?
  
• 
  Tugallanmagan ishlab chiqarish bo’yicha aylanma mablag’larni me’yorlashtirish qanday ko’rsatkichlar bo’yicha amalga oshiriladi va u qanday formula yordamida aniqlanadi?
  
• 
  Ishlab chiqarish tsiklining davomiyligi (uzoqligi) nimalar bilan belgilanadi?
  

12.