T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev
Banklarda buxgalteriya apparatini tashkil qilish
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. Banklarda buxgalteriya apparatini tashkil qilish
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni bank filiali rahbari amalga oshiradi. Buxgalteriya apparatiga bankning bosh buxgalteri rahbarlik qiladi. U bank tizimining bosh buxgalterlari to ’g ’risidagi namunaviy nizom asosida ish olib boradi. Bosh buxgalter bo’lmagan vaqtda uning vazifalarini bosh buxgalter o’rinbosari bajaradi. Banklarda buxgalteriya ishlarini yuritish uchun buxgalteriya apparati tuziladi. Bank buxgalteriya apparatiga shartnoma asosida chetdan jalb qilingan buxgalterlar yoki buxgalteriya firmasi xodimlarining kiritilishi qat'iyan taqiqlanadi. Bank buxgalteriya apparatining tashkiliy tuzilishi va unda tashkil etiladigan bo’limlar soni amalga oshiriladigan operatsiyalar hajmiga va ulaming avtomatlashtirilganlik darajasiga bog’iq b o ’ladi. Ish hajmi kichik banklarda buxgalteriya apparati bankning yaxlit bo’linmasi sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Bunda banklararo hisob-kitoblar, chet el valyutasi bo’yicha operatsiyalar va bankning ichki hisobvaraqlari bo’yicha operatsiyalaming hisobini yuritish maxsus bo’limlarga topshirilishi mumkin. Ish hajmi katta banklarda buxgalteriya apparati asosiy talablam i hisobga olgan holda tashkil etilishi lozim. Shuningdek, barcha operatsiyalar mas'ul ijrochi buxgalterlar tomonidan dastlabki va nazoratchi buxgalterlar tomonidan joriy nazoratdan o ’tishini ta'minlash maqsadida ish hajmidan kelib chiqqan holda mas'ul ijrochi va nazoratchilar soni o ’rtasida mutanosiblik saqlanishi lozim. Buxgalteriya apparati xodimlarining aniq vazifalari bank rahbari buyrug’i bilan tasdiqlanadi. M as'ul ijrochi va nazoratchi buxgalterlar zimmasiga muayyan hisobvaraqlami yuritish yoki alohida operatsiyalami amalga oshirish ishlari yuklatiladi. hisobvaraqlar buxgalteriya xodimlari o’rtasida shunday taqsimlanishi kerakki, bunda bitta xo’jalik yurituvchi sub'ektning barcha depozit va ssuda hisobvaraqlari bitta buxgalteriya xodimi tomonidan yuritilishi kerak, chet el valyutasida ochilgan hisobvaraqlar bundan mustasno. Hisobvaraqlami buxgalteriya xodimlari o ’rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash kitobi dasturiy ravishda yuritiladi hamda qo’lda m axsus daftarda qayd etib boriladi. Bank bosh buxgalteri muhrlar, shtamplar va blanklami ulam ing yo’qolishiga yoki boshqa maqsadlarda ishlatilishiga yo’l qo’yilmaydigan tarzda saqlanishi hamda foydalanishi ustidan nazoratni ta'minlashi shart. Bank muhrlari va burchakli shtamplarining hisobi ulami saqlayotgan shaxs familiyasi va lavozimi ko’rsatilgan maxsus daftarda yuritiladi. Daftar varaqlari raqamlangan, bog’langan va bank muhri, bank rahbari hamda bosh buxgalterining imzolari bilan tasdiqlangan bo’lishi va bank rahbarining yoki uning xohishiga ko’ra bosh buxgalter seyfida saqlanishi lozim. Bank xodimlarining ish joylari shunday joylashtirilgan bo’lishi kerakki, bunda mijozlar va boshqa begona shaxslaming bankning muhrlari, shtamplari, hujjatlari va blanklarini olishlariga imkon bo’lmasligi lozim. Xodim mehnat ta'tiliga chiqqan, kasal bo’lib qolgan yoki boshqa sabablarga ko’ra ishda bo’lmagan hollarda unga biriktirilgan hisobvaraqlar hamda uning vazifalari muhr va shtamplar bilan birgalikda boshqa xodimga topshiriladi va bu haqda maxsus daftarda tegishli yozuvlar qayd etiladi. Bosh buxgalter zimmasiga umumiy nazoratni tashkil etish hamda har kuni buxgalteriya va kassa ishlarining barcha bo’g ’inlarida o’matilgan tartibga amal qilinishini kuzatib borish yuklatiladi. Shuningdek, bank bosh buxgalteriga bosh va yordamchi kitoblarda operatsiyalami qayd etish, tegishli buxgalteriya hisobi hisobotlarini dasturiy ravishda tuzish ishlariga rahbarlik qilish yuklatiladi. Bank bosh buxgalteri ishda bo’lmagan vaqtda, ushbu vazifalar bank rahbarining buyrug’iga ko’ra uning o’rinbosapiga topshiriladi. Mijozlaming bank xodimlarining xatti- harakatlari ustidan shikoyatlari hamda boshqa murojaatlari amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq qabul qilinadi va ko’rib chiqiladi. Murojaat qilish tartibi e'lonlar osib qo’yish yo’li bilan mijozlarga ma'lum qilinishi lozim. Bank rahbari buxgalteriya ishi holatini umumiy kuzatish bilan bir qatorda balans va boshqa hisobotlami o ’z vaqtida tuzilishini tekshirib borishi, mijozlarga o ’z vaqtida va sifatli xizmat ko’rsatilishini muntazam nazorat qilib turishi shart. Tarkibiy tuzilmasi Front-ofis va Bek-ofis sifatida tashkil etilgan yirik banklaming buxgalteriya apparati shu tarkibiy tuzilmalarga mos ravishda tashkil etilishi mumkin. Buxgalteriya apparatini Front-ofis va Bek-ofisga ajratish zaruriyati quyidagilar bilan izohlanadi: tarkibiy bo’linmalaming asosiy vazifalari; mijozlarga xizmat ko’rsatish; nazoratni amalga oshirish. Tarkibiy bo’linmalaming asosiy vazifalari: Bank nuqtai-nazaridan Buxgalteriya apparatining Bek-ofis va Front-ofisga bo’linishining ahamiyati shundaki, Front-ofis mutaxassislari mijozlarga to ’g ’ridan- to ’g’ri xizmat ko’rsatadi, Bek-ofis mutaxassislari esa, dastlab Front-ofis xodimlari tomonidan boshlangan, mijoz bevosita qatnashishi va mazkur bosqichni tugatilishini kutishi talab etilmaydigan bosqichda operatsiyalami qayta ishlab, uni nihoyasiga etkazadi. Natijada, har bir bank operatsiyasi bir-biriga bog’Iiq bo’lmagan ikkita bo’limda amalga oshiriladi va bank xodimlarini o ’zaro nazorat qilish tizimini yaratadi. Mijoz nuqtai-nazaridan bo’linishning ahamiyati shundaki, bankning bitta bo’limi yoki binosida, ammo lavozimi turlicha bo’lgan xodimlardan o ’zining barcha masalalarini echish imkoniyatini yaratish. Mijoz operatsiyalar boshlanishidan to uning tugaguniga qadar faqat Front-ofis xodimlari bilan aloqada bo’lib, Bek-ofis mavjudligi mijoz uchun ahamiyatsiz bo’lib hisoblanadi. Bank tarkibiy tuzilmasining mas'uliyatini belgilash uchun, ular bajaradigan operatsiyalari tavsifidan kelib chiqqan holda, bo’limlar bo’yicha vazifalar taqsimlashning taxminiy doirasini aniqlash zarur. Shuni qayd etish zarurki, bo’linmaga yuklatiladigan vazifalar doirasi qat’iy bo’lishi shart emas. Bank bo’linmalarida k o ’rsatilayotgan xizmatlar hajmi va bank operatsiyalarining avtomatlashtirilgan darajasiga bog’iq ravishda, Bek-ofis yoki Front-ofis tarkibida ayrim bo’lim / sektor bo’lmasligi mumkin. Bunday hollarda, bir bo’lim / sektor vazifalarini boshqa bo’lim / sektor bajarishi ko’zda tutilishi lozim. Vazifalar, bank tarkibiy tuzilmasining har bir bo’limi uchun alohida taqsimlanadi. Mijozlarga xizm at ko’rsatish: Mijozlarga bankning barcha xizmatlar majmuasi faqat Front-ofis bo’limida ko’rsatilganligi bois, mazkur bo’lim bank xizmatlarining barcha turlarini yaxshi biladigan malakali mutaxassislardan tashkil etilishi shart. Bunda, shart-sharoitlar va bank tomonidan mijozlarga ko’rsatilayotgan xizmatlar ro’yxati e'lon qilinishi hamda mazkur xizmatlardan bankning mavjud va bo’lg’usi mijozlari xabardor qilinishi shart. Xizmat ko’rsatish jarayonida nostandart - ko’zda tutilmagan holatlar kelib chiqishi ehtimoli mavjudligini inobatga olgan holda, aniq xizmatlar turi bo’yicha paydo bo’lgan savollami joyida hal qiluvchi va tegishli operatsiyalami butunlay nazorat qilish salohiyatiga ega bo’lgan yuqori malakali mutaxassislar bilan jamlangan bo’lishi kerak. Shundan kelib chiqqan holda, operatsiyalami amalga oshirishda mas'ul ijrochi bilishi lozim bo’lgan qonunchilik doirasi qanchalik kichik bo’lsa, uning ishi tez va sifatli bo’ladi. Shuning uchun, Front-ofis mas'ul ijrochilari o ’rtasida mijozlami taqsimlashda, bir mas'ul ijrochida bir toifali mijozlar bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Bunda, mijozning mavjud barcha hisobvaraqlariga bir mas'ul ijrochi tomonidan xizmat ko’rsatilishi shart. Front-ofis xodimlarini mijozlaming jismoniy va yuridik shaxslar toifasi bo’yicha guruhlash lozim. Qonunchilik bazasi turli xilligiga bog’iq holda, yuqorida qayd etib o’tilgan mijozlami yanada kichik bo’lgan quyidagi turlarga bo’lish mumkin: faqat milliy valyutada operatsiyalami amalga oshiradigan mijozlar; milliy va chet el valyutasida operatsiyalami amalga oshiradigan mijozlar. Turli qonunchilik ta'sir doirasida bo’lgan mijozlaming quyidagi toifalari bo’yicha guruhlarga bo’lish tavsiya etiladi: Korxona va tashkilotlar hamda jismoniy shaxslarga. Korxona va tashkilotlar: - o’z faoliyatini mamlakat doirasida va xorijda amalga oshiradigan har qanday tashkilotlar, shuningdek, chet el vakolatxonalari, yoki milliy va chet el valyutasida hisobvaraqlari mavjud bo’lgan har qanday tashkilotlar; o ’z faoliyatini faqatgina mamlakat doirasida amalga oshiruvchi yirik mijozlar; kichik biznes va tadbirkorlik sub'ektlari hamda boshqa tashkilotlar, shuningdek, yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlar. Jismoniy shaxslar: - milliy va chet el valyutasida hisobvaraqlari mavjud bo’lgan jism oniy shaxslar; - faqat milliy valyutada hisobvaraqlari mavjud bo’lgan jismoniy shaxslar. Bankning Front-ofis bo’limidagi har bir guruh mutaxassisi mijozlarga ko’rsatiladigan to ’liq standart xizmatlar ro’yxatini ularga taqdim etadi. Xodimlar guruhi tomonidan mijozlarga ko’p operatsiyalar turi bo’yicha xizmat ko’rsatilsa, mazkur guruhga kamroq mijoz taqsimlanishi lozim. Chunki, ko’p turli operatsiyalar bajaruvchi mijozning bitta tashrifi bo’yicha unga xizmat ko’rsatish bank xodimining ko’p vaqtini egallaydi. Nazoratni amalga oshirish: Front-ofis zimmasiga mijoz tomonidan taqdim etilgan hujjatlaming rasmiylashtirilishi va ular tomonidan boshlangan operatsiyalaming to’g’riligini dastlabki nazoratdan o ’tkazish vazifasi yuklatiladi. Q o’shimcha nazorat zarur hollarda Front-ofis xodimi operatsiyalar bo’yicha hujjatlami nazoratchi xodimga taqdim etadi. Bank tomonidan amalga oshiriladigan mijoz operatsiyalarining nazoratini o’z xususiyatlari bo’yicha quyidagi turlarga ajratish mumkin: mijozning shartnomaga asoslangan harakatini tekshirish; mijoz o’z operatsiyalarini qonunchilikda o’matilgan tartibda bajarayotganligini tekshirish; hujjatlaming rasmiylashtirilishiga qo’yilgan talablarga rioya qilinishini ta'minlash; - to’lovlami amalga oshirish uchun moliyaviy sharoitlar mavjudligini aniqlash. Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalter ma'qullagan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikka mosligini aniqlash maqsadida qaytadan joriy nazoratdan o’tkaziladi va ijroga qabul qilinadi. Yakuniy nazoratni Bek-ofis xodimlari tomonidan amalga oshirilib ulaming vazifasi operatsiyalaming yakuniy nazoratini amalga oshirish, ya’ni kun davomida amalga oshirilgan barcha bank operatsyalaming keyingi bank ish kunidan kechiktirmagan holda yakuniy nazoratdan o’tkazish hisoblanadi. Shunday qilib, Banklarda buxgalteriya apparatining ish faoliyatini tug’ri tashkil qilish amaldagi qonuniy va me'yoriy hujjatlar talablarini o ’z vaqtida va ulaming sifatli bajarilishini ta’minlashda yaqindan yordam beradi. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|