T. S. Malikov moliya

Moliya
231
14.2.3-jadval
20x4-yil uchun “XYZ” korporatsiyasi balansi 
va xo‘jalik faoliyati moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi 
hisoboti prognozi
(mln so‘mda)
Moliyaviy natijalar 
to‘g‘risidagi hisobot
20x1-y. 20x2-y. 20x3-y. 20x4-y.
Sotuvlar hajmi (yalpi tushum)
200,0
240,0
288,0
345,6
Sotilgan mahsulot tannarxi
110,0
132,0
158,0
190,1
Yalpi foyda
90,0
108,0
129,0
155,5
Umumiy xarajatlar, mahsulot 
sotish xarajatlari, va ma’muriy 
xarajatlar (davr xarajatlari)
30,0
36,0
43,0
51,8
Foizlar va soliqlar to‘lashdan 
oldingi foyda (EBIT) (asosiy 
faoliyatdan olingan daromad)
60,0
72,0
86,4
103,7
Foiz to‘lovlari (shaklidagi) 
xarajatlar(i)
30,0
45,2
64,0
87,3
Soliqlar
12,0
10,7
8,9
6,6
Sof foyda
18,0
16,1
13,4
9,9
Dividendlar
5,4
4,8
4,0
3,0
Aksiyadorlik kapitali (xususiy 
kapital) o‘zgarishi 
12,6
11,3
9,4
6,9
Balans
20x0 y.
20x1 y. 20x2 y. 20x3 y. 20x4 y.
Aktivlar
600,0
720,0
864,0
1036,8
1244,2
sh.j., - pul va pul 
ekvivalentlari
10,0
12,0
14,4
17,3
20,7
- olinadigan hisob 
varaqlari (debitorlik 
qarzlari)
40,0
48,0
57,6
69,1
82,9
- tovar-moddiy 
zahiralar
50,0
60,0
72,0
86,4
103,7
- asosiy vositalar
500,0
600,0
720,0
864,0
1036,8
Majburiyatlar 
300,0
407,4
540,2
703,6
904,0
sh.j., to‘lovlar uchun 
hisob varaqlar 
(kreditorlik qarzlari)
30,0
36,0
43,2
51,8
62,2
- qisqa muddatli 
majburiyatlar
120,0
221,4
346,9
501,7
691,8
- uzoq muddatli 
majburiyatlar
150,0
150,0
150,0
150,0
150,0
Aksiyadorlik kapitali 
(xususiy kapital)
300,0
312,0
323,9
333,2
340,1

---

232
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
Keyingi davrda kompaniyaga moliyalashtirish uchun 
qancha mablag‘ kerak bo‘lishini aniqlab olish uchun (ush-
bu mablag‘larni aksiyalar emissiyasi yoki qarzlar hajmini 
ko‘paytirish orqali jamlash mumkin) aktivlar o‘sish hajmi-
dan taqsimlanmagan foyda o‘sishi summasi va kreditorlik 
qarzi o‘sishi summasini ayirib tashlash kerak, ya’ni:
Kerakli qo‘shimcha moliyalashtirish summasi =
= Aktivlar ortishi –
Taqsimlan-
ganman 
foydaning ortishi
–
Kreditorlik 
qarzlari 
summasi 
ortishi
=
207,36
–
6,98 
–
10,37 
= 190,09
Shunday qilib, prognoz qilinayotgan yilda kompaniyaga 
qo‘shimcha 190,1 mln. so‘m kerak bo‘ladi va bu summani 
kompaniya biror tashqi moliyalashtirish manbayidan oli-
shi mumkinligini aniqlab oldik. 14.1.3-jadvalda keltirilgan 
ma’lumotlarga ko‘ra bu summa to‘liqligicha firmaning qis
-
qa muddatli qarzini oshirish orqali olinadi. Natijada qisqa 
muddatli qarz jami miqdori 501,7 mln. so‘mdan 691,8 mln. 
so‘mgacha oshadi.
14.3. O‘sib kelayotgan biznes: tashqi 
moliyalashtirishga bo‘lgan ehtiyoj
Endi bizga ma’lumki, agar 20x4­yilda “XYZ”
 
korporat-
siyasining sotuvlari hajmi 20%ga oshsa, kompaniya bi-
ror tashqi manbalardan yana 190,1 mln. so‘m miqdorida 
qo‘shimcha mablag‘ qidirishiga to‘g‘ri keladi. Amalda bu 
muammoni hal etishning quyidagi uchta yo‘li bor:
1. Firmaning qisqa muddatli qarzlarini oshirish 
(14.2.3-jadvaldagi ma’lumotlarga asoslangan vaziyat).
2. Firmaning uzoq muddatli qarzlarini oshirish.
3. Yangi aksiyalar emissiyasi orqali.
Endi tashqi manbalardan qo‘shimcha moliyalashtirish 
summasi sotuvlar hajmi oshishi sur’atiga qanchalik bog‘liq 
ekanligini ko‘rib chiqamiz. 

---

Moliya
233
Bunday bog‘liq (sezuvchan, ta’sirchan)likni tahlil qilish 
usullaridan biri oldingi bo‘limda bayon etilgan tartib (ja ra-
yon) sotuv hajmlari o‘sishi sur’atlarining turli ko‘rsatkichla-
ridan foydalangan holda takrorlanishidir. Bu vazifani baja-
rish juda oson. Buning uchun maxsus kompyuter dasturida 
elektron jadval modeli tuziladi. Namunani “Prentice-Hall”
256
nashriyotining ma’lumotlar Web-saytida topish mumkin. 
Bog‘liq (sezuvchan, ta’sirchan)likning tahlil qilish natijalarini 
14.3.1-rasmda ko‘rish mumkin.
14.3.1­rasm.