T. S. Malikov moliya

 Tashqi moliyalashtirishning sotish hajmining 
o‘sish sur’atlari bilan bog‘liqligi
14.4. Firmaning barqaror o‘sishi koeffitsiyenti
14.3.1-rasm mo‘ljallangan sotish hajmiga erishish 
uchun tashqi moliyalashtirish summasi qanchalik ko‘payi-
shi kerak ligini yaqqol ifoda etadi. Biroq bizda qarama-qar-
shi savol ham vujudga kelishi mumkin: tashqi manbalar-
dan faqatgina chegaralangan summani olishi mumkin 
bo‘lgan sharoitda firmaning sotish hajmi qanchalik tez o‘si
-
shi mumkin?
256
Qarang: www.prenhall.com/bodie

---

234
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
Ushbu savolga javob berish uchun kompaniyaning 
tashqi moliyalashtirish imkoniyatlari quyidagilar bilan 
cheklanadi, deb faraz qilamiz:
– Firma yangi aksiyalarni muomalaga chiqarishni re-
jalashtirmayapti. Demak, firmaning aksiyadorlik kapitali 
taqsimlanmagan daromadni ko‘paytirish natijasidagina 
oshi shi mumkin.
– Firma o‘z kapitali va qarz olingan kapital nisbati koef-
fitsiyentini oshirishni istamaydi. Demak, taqsimlanmagan 
daromad o‘sishi natijasida kompaniyaning o‘z kapitali qan-
day sur’atda oshsa, tashqi qarz summasi ham xuddi shu 
sur’atda oshadi.
Bunday sharoitda firmaning o‘z kapitali qancha tez 
ko‘paysa, firmaning o‘zi ham shuncha tezlikda rivojlana
-
di. Firmaning rivojlanishi undan-da tezroq bo‘laolmaydi. 
O‘z kapitali o‘sishi koeffitsiyenti 
barqaror o‘sish koeffitsi
-
yenti,
deb ataladi (sustainable growth rate). Barqaror o‘sish 
koeffitsiyenti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
Barqaror o‘sish 
koeffitsiyenti
=
Foydani ushlab 
turish koeffitsiyenti
×
Kapital daromadliligi 
koeffitsiyenti (ROE)
Barqaror o‘sish tenglamasini keltirib chiqarish
Barqaror o‘sish koeffitsiyenti = Aksiyadorlik kapitali 
o‘sishi sur’atlari
Agar firma yangi aksiyalar chiqarmasa, uning aksi
-
yadorlik kapitali o‘sishi sur’atlari yil boshidagi aksiyadorlik 
kapitali miqdoriga bo‘lingan taqsimlanmagan daromad o‘si-
shi sur’atlariga teng bo‘ladi: 
Aksiyadorlik kapitali 
o‘sishi sur’atlari
=
Taqsimlanmagan foydaning o‘sishi
Yil boshidagi aksiyadorlik kapitali
Lekin:
Taqsimlanmagan 
foydaning o‘sishi
= Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti
X
Sof foyda
Foydani ushlab turish koeffitsiyenti – bu firma sof foy
-
dasining aksiyadorlarga dividend sifatida to‘lanmagan yoki 
kompaniyaning muomaladagi aksiyalarini sotib olishga 

---

Moliya
235
sarflangan qismi. Ta’rifga ko‘ra bu ko‘rsatkich quyidagicha 
aniqlanadi:
Daromadni 
ushlab turish 
koeffitsiyenti
= 1 –
Dividendlarni 
to‘lash 
koeffitsiyenti
– Aksiyalarni qayta sotib 
olish koeffitsiyenti
Binobarin, o‘rniga qo‘yish usulidan foydalanib quyida-
gini olamiz:
Aksiyadorlik kapita lining 
o‘sishi sur’ati
=
Foyda
ni ushlab turish koeffitsiyenti 
X
Sof foyda
Aksiyadorlik kapitali
yoki boshqacha qilib aytganda:
Aksiyadorlik kapitalining 
o‘sishi sur’ati
=
Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti
X
ROE
Va, shu tariqa, biz yana barqaror o‘sish koeffitsiyentiga 
ega bo‘lamiz:
Barqaror o‘sish 
koeffitsiyenti
=
Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti
X
ROE