T. S. Malikov moliya

ortiq mablag‘ga ega bo‘lgan subyektlar,
126
Yana shunga o‘xshash qanday misollarni keltira olasiz?

---

88
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
deb ataydilar;
 
kelgusidagi sarmoyalar uchun resursi yetish-
maydigan firmalar 
resurslari defitsit bo‘lgan subyektlar 
deb ataladi
127
.
4.2.1-chizmadan ko‘rinib turibdiki, ayrim moliyaviy 
oqimlar bir iqtisodiy subyektlardan (ortiq mablag‘larga ega) 
boshqa (defitsit) subyektlarga moliyaviy vositachilar orqa
-
li yo‘naltirilgan, masalan, banklar orqali (chizmadagi moli-
yaviy oqimlar harakatining pastki yo‘nalishi), bo‘ladi. Ayni 
paytda boshqa moliyaviy oqimlar ushbu vositachilar xizma-
tidan foydalanmagan holda ham, ya’ni moliyaviy bozorlar 
orqali ko‘chib o‘tadi (chizmadagi yuqori yo‘nalish).
Moliyaviy oqimlarning (flow of funds) yuqorigi yo‘na­
lish bo‘yicha joyini o‘zgartirishi prinsipini yaxshiroq tu-
shunish uchun quyidagicha faraz qilaylik: qaysidir bir uy 
xo‘jaligi
 
(erkin mablag‘ga ega bo‘lgan iqtisodiy subyekt) bi-
ror­bir firma (defitsit iqtisodiy subyekt) chiqargan aksiyalar
-
ni sotib olmoqda. Alohida hollarda
 
agar masalan, firma di­
vidend
128
larni reinvestitsiya qilish dasturiga ega bo‘lgan, uy 
xo‘jaligi esa oldindan mazkur firma aksiyalariga ega bo‘lgan 
holda aksiyalarni sotib olish bevosita firmada amalga 
oshi riladi. Biroq odatda, moliyaviy oqimlar harakatida uy 
xo‘jaligidan pulni oluvchi va uni aksiyalarning emitent
129
i 
127
Moliyaviy oqimlar bir oila doirasida yoki bir firmaning turli iqtisodiy 
birliklari o‘rtasida sodir bo‘lsa, qoidaga ko‘ra
 
ular
 
moliyaviy tizim oqimi-
ning bir qismi
 
hisoblanmaydilar.
128
«Dividend» lotincha «dividendum» - bo‘linishi kerak bo‘lgan narsa. 
Aktsiyadorlik jamiyati foydasidan aksiya egalariga ularning aksiyalari 
miqdoriga muvofiq ravishda belgili vaqtlarda to‘lanadigan va ularning 
daromadiga aylanadigan qismi. Qarang: o‘sha manba. J.I. - B.606.
129
Emitent inglizcha “issuer”, nemischa “emittent” va lotincha “emit-
tere” so‘zlaridan olingan bo‘lib, o‘z faoliyatini rivojlantirish va moliyalash-
tirish uchun qimmatli qog‘ozlarni chiqargan tashkilotni bildiradi. Bu 
tashkilot yuridik shaxs, ijroiya hokimiyat organi yoki o‘z-o‘zini boshqa-
rish organi bo‘lishi mumkin. Ularga pul, obligatsiyalar, aksiyalar hamda 
boshqa qimmatli qog‘ozlar va hujjatlar (kredit va plastik kartochkalar, yo‘l 
cheklari va b.) emissiya qilish (muomalaga chiqarish) huquqi o‘rnatilgan 
tartibda va ma’lum shartlarda berilgan bo‘lishi kerak. Emitent o‘z nomi-
dan pul va qimmatli qog‘ozlar egalari oldida ma’lum bir majburiyatlarga 
ega bo‘ladi. Qarang: http://ru.wikipedia.org/wiki/.

---

Moliya
89
bo‘lgan firmaning hisobraqamiga o‘tkazuvchi diler
130
lar yoki 
brokerlar (qimmatli qog‘ozlar savdosi bilan shug‘ullanuvchi-
lar) qatnashadilar.
Moliyaviy tizimlar doira (chegara)sida ko‘chib yuruv-
chi (joylarini o‘zgartiruvchi) oqimlarning ko‘p qismi umu-
man moliyaviy bozorlar orqali o‘tmaydi va shunday qilib, 
4.2.1-chizmada keltirilgan yuqorigi yo‘nalish izidan bor-
maydi. Buning o‘rniga, chizmaning pastki qismida ko‘rsa-
tilganidek, ular moliyaviy vositachilarning yordami bilan 
bevo sita erkin moliyaviy mablag‘larga ega bo‘lgan iqtisodiy 
subyektlardan resurslar defitsitligini boshidan kechirayot
-
gan iqtisodiy subyektlarga o‘tadi.
Moliyaviy oqimlar bir joydan boshqa joyga oqib o‘tishi-
ning ushbu usulini yaqqol tasavvur qilish uchun quyidagi-
cha faraz qilaylik: Siz o‘z omonatingizni bank hisobraqami-
ga qo‘ydingiz va bank biror­bir firmaga qarz sifatida berish 
uchun undan foydalandi. Mazkur holatda Siz qarz olgan fir
-
madan o‘z pulingizni bevosita talab qila olmaysiz. Sizda pul-
lik talabnoma