T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

va doiraviy aylanishi xususiyatlari
Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan moliyaviy 
mablag'lar, moddiy resurslar va tovarlar birgalikda 
tadbirkorlik kapitali
deyiladi.
Tadbirkorlik kapitalining harakat bosqichlari:
>
1 -b o sq ich
п ^ т р< ICHB
' к
Bu bosqich pul (P) shaklidagi kapital tegishli resurslar bozorida 
(Tr) ishlab chiqarish vositalari (ICHV) va ishchi kuchi (Ik) sotib 
olishga sarflanishini bildiradi.
> 2-bosqich 
U(Ich)...T
Bu bosqichda iqtisodiy resurslar unumli kapital sifatida (U) 
foydalanilib, ishlab chiqarish omillariga aylanadi. Ishlab 
chiqarish (Ich) natijasida unumli kapital tovar (T1) shaklini 
oladi.
>
3-bosqich. 
...7" 
-
IT
Bu bosqichda ishlab chiqarilgan tovarlarning sotilish natijasida, 
tadbirkorlik kapitali o'zining dastlabki 
pul shakliga qaytadi. Lekin u, dastlabki sarflangan (avanslangan) 
puldan qo'shilgan qiymat miqdoriga ko'p bo'ladi, ya’ni 
1Г=П +п.
Tadbirkorlik kapitali xarakatining 1 va 3-bosqichlari 
muomalada
(bozorda), 2-bosqichi esa 
ishlab chiqarish jarayonida 
ro'y beradi.
Tadbirkorlik kapitali o'z harakatida uch bosqichni izchil bosib o'tib, 
muntazam bir shakldan boshqa shaklga aylanib, yana dastlabki shakliga 
qaytib kelishi uning doiraviy aylanishi deyiladi.
Tadbirkorlik kapitali doiraviy aylanishini yaxlit holda quyidagicha 
tasvirlash mumkin.
n - >
t
----------ICHIJ
.. U (IC H )... T ' - n 1
— IK
108

---

Doiraviy aylanish jarayonida tadbirkorlik kapitalining har bir shakli
alohida vazifalarni bajaradi:
— ► ■ Kapital pul shaklining harakati iqtisodiy faoliyat uchun zarur 
shart-sharoit yaratishga yo'naltiriladi.
— ► ■ Kapital unumli shaklining harakati tovarlar ishlab chiqarish va 
bu jarayonda qiymatning o'sishiga erishishni ta’minlashga 
qaratiladi.
— ► ■ Kapital tovar shaklining harakati orqali tovar qiymatining baho 
shaklida ro'yobga chiqishi va o'sgan qiymatning pulga aylanishi 
hamda tadbirkorning foyda olish maqsadi ta’minlanadi.
Tadbirkorlik kapitalining har uchala shakli ham bir vaqtda o‘z 
doiraviy aylanishiga ega bo'ladi.
Pul shaklining doiraviy aylanishi 
П ... П' yoki П -> 1 --= ^ —
.... U ( IC H )... Т - П 1
~ 
■— IK
Unumli kapitalning doiraviy aylanishi 
...U (Ic h ) yoki U (1 с Ь )...Т '-П Ч > Т
ICH» ...U (lc h )
p 
IK
Tovar shaklining doiraviy aylanishi 
T ...T 1 yoki 
Т - П - = ^ —
- |CHB ... U (IC h ) ... Т '
IK