T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

2-§. Tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari
va korxonalarning tashkiliy shakllari
Tadbirkorlik faoliyati nihoyat darajada xilma-xil bo'lib, iqtisodiy fanda 
va xo'jalik amaliyotida uning quyidagi asosiy turlari e’tirof etiladi:
• Shaxsiy tadbirkorlik 
shaxsiy mulkka asoslanadi, ishlab 
chiqarish uning o'zi yoki oila a'zolari mehnati asosida amalga 
oshiriladi. Odatda, tadbirkorlikning bu shakli savdo, umumiy 
ovqatlanish va xizmat ko'rsatish sohalarida yuqori samarali 
bo'lib, tez rivojlanadi.
• Xususiy tadbirkorlik 
mulk va ishlab chiqarish natijalari 
xususiy shaxslarga tegishli bo'ladi, ishlab chiqarish jarayoni 
yollanma mehnatga asoslanadi.
• Jamoa tadbirkorligi 
jamoa mulkchiligiga asoslanadi va 
uning iqtisodiy faoliyatida, shu jumladan, boshqarishni amalga 
oshirishda jamoa a'zolari faol qatnashadi hamda shu orqali 
jamoa va shaxsiy manfaatlar uyg'unligi ta’minlanadi.
• Tadbirkorlikni aralash shakli 
hissadorlik jamiyatlari va 
ma’suliyati cheklangan jamiyatlar yoki qo'shma korxonalar 
(milliy va chet el kapitali ishtirokidagi) ko'rinishda bo'ladi.
• Davlat tadbirkorligi 
bu davlat mulkchiligiga asoslangan 
korxonalarni va mulkida davlat ulushi yuqori salmoqni tashkil 
qiladigan korporatsiyalarni o'z ichiga oladi.
102

---

Korxona (firma) 
- iqtisodiy faoliyatni tashkil qilishning asosiy ijtimoiy- 
iqtisodiy shakli, milliy iqtisodiyotning birlamchi bo'g'ini va tovarlar ishlab 
chiqarish (xizmat ko'rsatish) bo'yicha tadbirkorlik faoliyati subyekti.
Korxonalarning tashkiliy shakllari
Tashkiliy-huquqiy
shakllari
Tashkiliy-iqtisodiy 
shakllari (korxona 
uyushmalari).
• individual (yakka) xo'jalik; 
e sherikchilik asosidagi korxona; 
e korporatsiya (aksioner 
mulkdorligi asosida tashkil 
qilinadi).
e kartellar;
e sin d ik a t (m ah su lot sotish 
birlashtiriladi);
• konsorsium (yirik m oliyaviy 
lo yih alarni am alga o shirish 
maqsadida birlashuvi);
• konsern (qatnashish tizimi orqali 
nazoratni amalga oshiruvchi ko'p 
tarmoqli uyushma).
103

---

T a s h k iliy - iq t is o d iy
sh a k lla ri 
(korxona 
uyushmalari).
Korxona shakllari
' ...
.....'
Xo'jalik faoliyati turi va amalga 
oshiriladigan operatsiyalarining 
xarkteri bo'yicha
•
Sanoat, savdo, transport, 
s u g'urta , 
bank, 
m oliya- 
inve stitsion , ilm iy-tadqiqot, 
innovatsion va boshqa turli 
xizm a tla r 
ko 'rs a tu v c h i 
korxonalar.
Ishlab chiqarishning to'planuv 
darajasi bo'yicha
• mayda korxonalar;
• o'rta korxonalar;
• yirik korxonalar.
Mulkchilik shakllari bo'yicha
• xususiy korxonalar;
• davlat korxonalari (ishlab 
chiqarish va byudjet korxonalari 
hamda aralash kompaniyalar);
• jamoa korxonalari (koopera- 
tivlar, m ulk paych iligida g i 
shirkatlarva h.k);
• m u lkch ilikn in g
aralash 
shakllariga asoslangan korxo­
nalar.
— ►
Iqt.sodiy faoliyatning natijasi 
bo'yicha
• ishlab chiqarish korxonalari;
• xizmat ko'rsatuvchi korxo­
nalar.
104

---