T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

,
kN,
bu 
yerda: ^ - g ' i l d i r a k
(shina)ning 
y o id a g i 
ishqalanish 
koeffitsiyent
( / tb= 0,6...0,7); 
r -
ishqalanish k u ch in in g q o 'y ilish radiusi, m
(r= 0 ,0 3 ...0 ,0 5 ) ; 
R -ek sk a v a to rn in g
b u r iiis h
radiusi, m.
Ekskavatorning burilish radiusi cho‘m ichlar hajmiga b o g iiq
holda quyidagcha olinadi:
0,4 m3 hajmli ekskavatorlar uchun 
R=5...6 m
0,5m3 dan 0,65 m3 gacha hajmli ekskavatorlar uchun 
R=7...8 m
0,8 m3 undan yuqori hajmli ekskavatorlar uchun 
R=8...9 m
Uzluksiz ishlaydigan transheya ekskavatorlari, umumiy
ma’iumotlar va klassifikatsiyasi
Tuproq ishlarining samaradorligini oshirishning eng istiqbolli 
yo‘nalishlaridan biri uzluksiz ishlovchi yuqori unum li yer qazish 
m ashinalarini yaratish va ularni ishlab chiqarishga joriy qilishdir.
Butun ish vaqti davomida uzluksiz ishlab grunt kavlaydigan 
ekskavatorlar uzluksiz ishlovchi ekskavatorlar deb ataladi.
Uzluksiz ishlovchi ekskavatorlar yordam ida bir o‘tishda berilgan 
profildagi qazilmani kavlash mumkin. Bundan tashqari, bajarilgan 
ishning sifati ortadi, asosiy vazifasi m ashina kursini to‘g ‘rilab 
turish va kavlash chuqurligini rostlab turishdan iborat boTgan 
m ashinistning mehnati ancha yengillashadi.
Uzluksiz 
ishlovchi ekskavatorlarning kam chiliklariga kam 
darajada universalligi (tor darajada ixtisoslashganligi) va konstruk- 
siyasining m urakkabligi kiradi.
264

---

Uzluksiz ishlovchi transheya ekskavatorlarini ish organining 
tipiga ko‘ra (zanjirli, rotorli, ikki rotorli, plunjer-rotorli) va ish 
jihozining baza m ashinaga biriktirilish turiga ko‘ra (tirkalma, yarim
tirkalm a, o‘rnatma) klassifikatsiyalanadi.
Quyidagi boblarda zanjirli va rotorli transheya ekskavatorlari 
koLrib chiqiladi,
Transheya ekskavatorlari kabel,, turli maqsadlarga mo ljallangati 
truboprovodlar yotqizishda, poydevodar qurishda transheyalar 
kavlash uchun, qurilish va yo
‘1
ishlarida hamda boshqa ko‘pgilia 
m aqsadlarda ishlatiladi.
Hozirgi zam on transheya ekskavatorlari eng samarali va yuqori 
unum li yer qazish m ashinalari jum lasiga kiradi. Ular, masalan, bir 
kovshli ekskavatorlarga qaraganda ikki baravar unum liroq ishlaydi. 
Ular yordamida kavlangan transheyaning oicham lari aniq va 
devorlari tekis chiqadi. Transheyaning tubiga juda oz grunt to‘kiladi.
Ishlash sharoitiga qarab transheya ekskavatorlari pnevm og‘il- 
dirakli yoki gusenitsali qilib ishlanadi.
M anyovrchanligi, shosse yoTlarda katta transport tezligi bilan 
harakatlana o lish i-p n ev m o g ‘ildirakli transheya ekskavatorlarining 
asosiy afzalliklaridir. Ularning kam chiliklariga gruntga boTgan 
solishtirma bosim ining kattaligini, o‘tuvchanligi va grunt bilan 
ilashish koeffitsiyentining kichikligini ko‘rsatish m umkin.
0
‘tuvchanligi yaxshiligi va katta tortish kuchini hosil qila olgani 
uchun gusenitsali transheya ekskavatorlari ko‘proq qo‘llaniladi.
Boshqa ishlab chiqarish obyektiga ko‘chirilayotganda juda sekin 
yurishi ekskavatorlarning kamchiligiga kiradi.
Transheya ekskavatorlari kavlash chuqurligi va kengligi, kuch 
ustanovkasining quvvati, ish unum i, ish jihozining massasi va o‘zi- 
ning um umiy massasi, gruntga boTgan solishtirma bosimi bo‘yicha 
bir-biridan farq qiladi.
Ham m a transheya ekskavatorlarining konstruksiyasida uchta 
asosiy gruppani ajratib ko‘rsatish mumkin:
I. 
Ish jihozi, u ish organi va ag‘darish qurilm asini o‘z ichiga 
oladi.
265

---

2. Yurish jihozi, u ish va transport yurish qismini harakat- 
lantiruvchi yurish mexanizmi, kabinali platforma, kuch ustanovkasi 
hamda boshqa uzellardan tuzilgan.
3. Yordamchi jihozlar, ularga ish organini ko‘tarish va tushirish 
m exanizm i hamda tashuvchi qurilm a kiradi.