T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

3 .15-rasm .
Q u rilish m a s h in a la ri kla ssifik a ts iy a s i
144

---

QURILISHDA QO'LLANILADIGAN MASHINALAR
U
m
u
m
iy
is
h
ia
rg
a
m
o
'I
ja
ll
a
n
g
a
n
q
u
ri
li
s
h
m
a
s
h
in
a
ri
Yer ishlari mashinalari
Qoziq qoqish m ashinari va jihozlari
Beton va tem irbeton ishlari m ashinalari
Pardozlash ishlari m ashinalari
Ko'tarish tashish mashinari
ro
ro
с
з
o*
Sizot (yerosti) suvlarni 
pasaytirish uchun 
mashina va qurilm alar
Yo‘l m ashinari
Temir yo'l qurish uchun 
m a s h in a la r____
Tonnel qurish 
mashinalari
M agistral yo’l qurish 
mashinalari
Kanal qurish uchun 
m ashinalar
to
го
m
с
го
N
с
го
05
го
с
и
‘с
J*
C/5
ГО
X
С/5 С/5
CO
ГО
3
E
CD
Е,
ГО
>> JO
о
о

г }
О
V)
го
M etallarga ishlov 
beruvchi m ashinalar
Yog'ochga ishlov 
beruvchi m ashinalar
Toshlarga ishlov 
beruvchi mashinalar
Q avatlarni ko'tarush metodi 
bo'yicha montaj qiluvchi 
mashina va asbob uskunalar
Grunt aralashm alarini 
tayyorlovchi mashinalar
Asfaltbeton aralashm alarni 
tayyorlovchi mashinalar
Yo‘l qoplam alarini o'rnatuvchi 
mashinalar маш иналар
Konstruksiya ishlarini 
bajaruvchi mashinalar
Bortli o'zi
■c
—
ag'daradigan
avtomashinalar
го с 
2>'£
■r- 
(/)
’J5 
j= 
£
C
O
ro
->
Tirkam a va 
yarim tirkam alar
—
G reyderlar
о g. 
.2 w
Traktor va
* ra
shatakchilar
Avtotransport
vositalari
Xavo tra n s p o rt 
vositalari
Suv transport! 
vositalari
Maxsus 
xarakatlantirgichli 
vositalar (jihozlar)
Maxsus og'ir 
yuk ko'taruvchi 
m ashinalar
Vertikal transport 
(tashuvchi) vositalar
G orizontal transport 
(tashuvchi) vositalar
Boshqa vositalar
3.16-rasm.
Qurilishda qo'llaniladigan mashinalar klassifikatsiyasi
145

---

Quduq qazuvchi
Burg'ulash m ashinalari
m ashinalar
Burg'u-kran mashinalar
Gidrom a-
nitorlar
G idrom exanizatsiya ishlari mashinalari
Yer so'ruvchi 
snaryadlar
Kombinatsion
ishlovchi
mashinalar
Yordamchi
asbob
uskunalar
Suv va quyqa 
tashuvchilar
Yordamchi ishlar uchun m ashinalar
Buta
qirqqichlar
Kundakovlar
Tekislagichlar
Tosh
yiq'qichlar
146
3.17-rasm.
Yer ishlari mashinalari klassifikatsiyasi

---

YUK KO'TARUVCHI MASHINALAR
I
Ko'targichlar
C hig'irlar
Gidravlik
M ontai-m achtali
—
Q uriluvchan machtali
_
—
Yo'lovchi va yuk tashiydiqan
G idravlik avtomobilli
Siijuvchan (minorali)
I
Kranlar
Ko'taruvchi
Tortuvchi
Dom kranlar
Gidravlik
Vintli
Reykali
Ko'prikli
Xartum (strela) li
Kabelli
Ko'prikli
Cherpoyali
Yarim chorpoyali
Avtom obilli
Pnevm ogildirakli
Avtom obil turidagi maxsus 
shassiA
Qisqa bazali
Yarim tirkam a g'ildirakli
Traktorli (traktor bazasida)
O'rm alivchi
jixozda(Gusenisali)
Relesli
-------- 1 
G idravlik 
1
O'zi yurar xartum li
Minorali
Portalli
Yarim portalli
Vanta - machtali
Q attiq oyoq machtali
Temir yo'l
Suzuvchi
Ko'chma
O'rnatma
O'zi ko'tariladigan
Stasionar
Kabelli
Kabel ko'prikli
Tirkama
>
A lm ashtiriladigan |—
Elektrik
Mexanik
O 'garuvchan tokli
O 'zgarm as tokli
llgakli_______ I 
I______ G reyferli______ | 
|_______Magnitli
3.18-rasm .
Y uk k o 'ta ru vc h i m a sh in a la r kla ssifik a tsiy a s i
147

---

3.19-rasm .
B u rg 'ila sh va qoziq qoqish m ash in a
va jih o z la ri kla ssifik a tsiy a s i
148

---

MAYDALASH SARALASH MASHINALARI
3 .2 0 -ra sm .
M ay d a la s h -s a ra la sh va a ra la s h tiru v c h i 
m a s h in a la r kla ssifika tsiya si

---

3.2 1-ra sm .
Beton yo tq iz u v c h i va a rm atura 
ish la ri m a s h in a la ri kla s s ifik a ts iy a s i
150

---

PARDOZLASH ISHLARI MASHINALARI
Q orishm a aralashtirgichlar
Oxak so'ndirgichlar
Qorishm an asoslari
Suvoq nasoslari
Sem ent-pushkalar
Yog'och pollari qurish va ishlov 
berish mashinalari
O 'ram a m ateriallardan po qurish 
m ashinalari
Naqshli va polim er m ateriallardan 
pol qurish m ashinalari
Beton va sem ent pollari qurish va 
ishlov berish mashinalari
B o y o q la r tarkibini 
tayyorlovchi mashinalar
Bo'yash agregatlari
Suyuq shpalkevkani 
suttish qutilmalari
Bo'yoq purkagichlar
Oyna kesish m ashinalari
Oynani peshayvon 
(vetraj)lar quruvchi 
ko'chma uskunalar
3 .2 2 -ra sm .
P ardozlash ishlari m ash in a la ri k la ssifika tsiya si.
3.23-rasm.
Yo‘l ishlari mashinalari klassifikatsiyasi
151

---

QURILISHDA ISHLATILADIGAN QO'L MASHINALARI
Г
Elektr
Ta'mirlash energiyasi turi bo'yicha
Pnevmatik
I
IY
o
D
Gidravlik
Piratexnik
Ish organining xarakteri va ko'rinishi bo'yicha
Ish organlari aylanma 
harakat qiluvchi 
|
Ish organlari qaytma 
harakat qiluvchi
Ish organlari murak- 
kab harakat qiluvchi
■S 
5/5
03
—
О" ш
CO
cr«
— C
O
p 
e |
TO
^ 
is 
jz
iZ «л
к яз
о
'05
03
j
O
■9
x:
(Л
CO C
со
■R ^
ro 
ss
£ Ъз|
— о
“
j
O 
3
03 w
с i5 
о
CO 
С
c о 
-с С
со о
= о.
'с а
3 2
1.1 
СО С
о * СО
•с аз 
о >
со
Ish organinzm ishlab berilay otgan m arerialga ta’sir qilish prinsipi
[----
Kesish
Maydalash
Siqib chiqarish 
Arralash 
Tekkislash
CO
TJ с
CD
ст.
sz
СО
E m
E
sz
<Л
-D
Bajariladigan qurilish ishlarining turi
Parmalash m ashinalari
_______ Perform atorlar_______
______ Shabbalagichlar______
Boshqa yordam chi qurim alar
-I I
ОЭ
о
>-
Diskli arralar
Elektr randalar_______ |
| Poliama randlash m ashinalari | 
| Skobka qoqish to'pponchalari 1
CO
N 7=
| 
Tebranma elaklar 
|
To
m
y
o
p
is
h
, 
q
o
p
la
s
h
va
g
id
ro
iz
o
ly
a
ts
iy
a
- 
is
h
la
ri 
u
c
h
u
n
-
Metall qirqish qaychilari
| 
Aralashtirgichlar 
[
Suv ketkazish m ashinalari
| 
Bo'yash pultlari 
|
Tunikani quritish
| 
Bo’yoq purkagichlar 
|
Mastikani ko'chirish
| 
Suvash m ashinalari 
|
M astikani sutrish
| 
ishqalash m ashinalari 
|
O'ram a m ateriallarni 
dumalatish
| Shpatlevka surtish m ahinalari |
Beton ishlari va beton sirtlariga ishlov beruvchi mashilanar
Tebratkichlar
Tekislagichlar
Temir
yotqizqichlar
Beton sirtlarini 
ishqalash
Silliqlash
m ashinalari
152
3.24-rasm.
Qo'l m ashinalari klassifikatsiyasi.

---

3.15. QURILISH MASHINALARIGA
QO'YILADIGAN ASOSIY TALABLAR
Har qanday m ashinaning konstruksiyasi ushbu m ashina baja- 
rishi lozim b oig an texnologik jarayon talbalariga to liq javob berishi 
kerak (tuproq qazish, beton qorish, zichlash, tosh maydalash va shu 
kabilar).
M ashinaga qo‘yiladigan talablar darajasi fan-texnika taraq- 
qiyotiga b o g liq va shundan kelib chiqib baholanadi. Yangi m ashina 
yaratish va eskisini takom illashtirishda konstruktiv, texnologik, 
ekspluatatsion, iqtisodiy va sotsial (ijtimoiy) talablar hisobga 
olinishi kerak. Bu talablarning bajarilishi m ashinaning yuqori sifatli 
b o lib chiqishini ta’m inlaydi (yuqori ish unum i, chidam lilik, uzoq 
muddatlilik, ergonomika va shu kabilar).
K onstruktiv talablar 
- m ashina berilgan ish sharoitida o‘ziga 
qo‘yilgan funksiyalarni bajarishi kerak, barcha qo‘yilgan standartiar 
talablariga javob berishi lozim, o‘z sinfiga to‘g‘ri keladigan eng 
yaxshi texnikalar (shu jum ladan chet el texnikalari) darajasida 
b o lish, yuqori ish unumli va ishonchli b o lm o g l darkor, bularga 
m ashinaning konstruktiv-kompanovka yechimi, hisoblar, boshqa 
texnikalar bilan unifikatsiyalanishi va hokazolar kiradi. Shuningdek, 
m ashinaga yana boshqa bir qancha talablar ham qo‘yiladi.
Texnologik 
talablar 
- oddivlik, 
qulaylik, 
tayyorlanayotgan 
detallarning, yig‘ish birliklarining va to liq m ashinani y ig lsh n in g
kam xarajatliligi. M ashina konstruksiyasi uni tayyorlash va 
yig'ishda ilg‘or texnologiyalarni q o llash imkoniyatini berishi 
lozim. M ashinaning yig‘ish birliklariga va agregatlarga to liq ajara- 
tilishi ularning bir varakayiga tayyorlanishini, montaj qilinishini 
va m odullab alm ashtirilishini ta’minlaydi. U skunalarning unifikat­
siyalanishi ishlab chiqarishning keng kooperatsiyalanishiga imkon 
tug ‘diradi va ehtiyot qismlar ta’m inotini osonlashtiradi.
Ekspluatatsion talablar 
- m ashinani ishlatish jarayonida texnik 
xizm at ko‘rsatishning oddiy va osonligi (moylash, rostlash, y o n ilg l 
va moy quyishning qulayligi va h.k.). Detallar, agregatlar va yig‘ish 
birliklarini alm ashtirishda montaj-demontaj ishlarining qulayligi.
153

---

mashina 
o'z
ishlab chiqarilishi maqsadiga to iiq javob berishi kerak 
va ish jarayonida rejaiashtirilgan ko‘rsatkichlarni bajarishi lozim.
M ashina gabaritlari tem ir y o i uchun qabul qilingan normal 
(me’yoriy) o ich am lar chegarasidan chiqib ketmasligi kerak (1-V) 
yoki tem ir v o i harakatlanuvchi qism ining y o i qo'yilgan besh 
darajasidan hech boim aganda bittasiga mos kelishi lozim. Agar 
bulling iloji boim asa, kam mehnat va kam xarajat bilan, kam sonli 
koiarish-tushirish vositalari yordam ida montaj-demontaj ishlarini 
amalga oshirish ko'zda tutilgan b o im o g i kerak.