Tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlanishining tashkiliy asoslari tadbirkorlikning huquq va majburiyatlari

Investitsion loyiha sikllari.
"Loyiha sikli" tushunchasiga loyihani ishlab chiqarish va amalga oshirish bosqichlari kirada. Jahon banki loyihalari uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lganlar 18.1-rasmda oltita bochqich ko‘rsatilgan. Vazifalarni belgilashga qo‘yidagilar kiradi: ishlab chiqish, tajriba
o‘tkazish, muzokaralarni amalga oshirish, ularni baholash
va boshqalar.

Вазифаларни белгилаш

Баќолаш

Ишлаб чиљиш

Тажриба ўтказиш

Амалга ошириш

Музокаралар ўтказиш

1-rasm. Loyiha sikli.

Vazifalarni belgilash.
Siklning birinchi bosqichi taraqqiyot toptirishning muhim masalalarini bajarilishini ta’minlab, asosiy belgilovchi g‘oyalarni tanlashda tegishli bo‘lib loyihaning shu kabi g‘oyalari soniga qurilish loyihasi, kredit bilan ta’minlash dasturi va boshqa ishbilarmonlikni taraqqiy toptirish, siyosatni o‘zgarishi, boshqaruvni o‘zgarishi va boshqa qo‘yilgan taraqqiyot topish vazifasiga erishishni ta’minlovchi tadbirlar kiradi. Bu bosqichda barcha mumkin bo‘lgan iqtisodning taraqqiyot maqsadini bajarilishini ta’min etuvchi g‘oyalarning ro‘yatini tuzish kerak bo‘ladi loyihaaning siklini so‘ngi bosqichlarida ushbu g‘oyalar aniqlashtiradi va zaruriy qatiqqo‘llik bilan tahlil qilishga beriladi.
Birinchi fazada keltirilgan fikrlar albatta to‘liq keng ma’noga ega bo‘lib, daromadni taqsimlashda loyiha uning mavjud narini oshiradi. SHunday qilib loyihaning birinchi siklida iqtisodni rivojlantirshning aniq maqsad shakli shakllangan, shu tariqada iqtisodiy siyosatda jahon banki bilan ko‘prikcha hosil bo‘ladi, loyiha bo‘yicha jahon banki bir tomondan kredit taqdim etadi.
Iqtisodiy siyosat tahlili iqtisodni rivojlantirish dasturidagi maqsadlarni barkamollashtirishda bir qator loyihalarga ega bo‘lib, bu loyihalarni amalga oshirish uchun siyosat va boshqaruvda bir qator o‘zgartirishlar kiritish lozimligi uqtirib o‘tilgan.
Loyiha tahlili bu loyihalarni baholashda muqobil ishlab chiqarishdagi taqqoslash yo‘li bilan yoki siyosatga o‘zgartirish kiritib boshqa qo‘lay yo‘lini tanlash bilan bu loyihalarai amalga oshiradi.
Ishlab chiqish.
Loyiha g‘oyasi aniqlangach loyihaning birinchi etapdan so‘ng (ya’nn vazifa aniqlangach) g‘oyani ko‘rib chiqish davom ettirilishi zarurmi degan savolga javob topish maqsadida qaror qabul qilinishi zarur. Buning uchun loyihani barcha parametrlari (ya’ni har tomonlama) uzluksiz aniqlab ko‘rib chiqiladi, ya’ii loyihani tenik arakteristikasi, uning atrof-muhitga ta’siri, samaradorligi iqtisodiy va moliyaviy bajarilishi mumkinligi, masus va madaniy jihatidan ma’qulligi, hamda tashkiliy choralar bo‘yicha ma’qulligi.
Loyihaga ishlov berish jarayoniga qo‘yidagilar kiradi: boshlang‘ich bosqichda tavsiya etilgan g‘oyalarni yanada aniqroq o‘rgainib chiqib, bir necha il tekshirishlar o‘tkazilishi mumkin, shular jumlasidan: loyihalash, tuzish iqtisodiy va moliyaviy jihatlarni ko‘rib chiqshi,
va boshqarishni o‘rganib chiqish. Bularning hammasi loyihani bajarilishiga, keyinchalik unumli foydalanishga atrof muhitni muhofaza bo‘yicha muqobil variantini topish, loyihani mahaliy aholiga ta’siri va hokazo. Biz loyihani qancha har tomonlama ko‘rib chiqsak, ma’qul bo‘lmagan loyihalardan qutilib eng zarur va ma’qul loyiha ustida to‘tashimiz mumkin bo‘ladi.
Tekshirib chiqish.
Mutaassislar ulosasi.
Tekshirib chiqish - loyihaga moliyaviy pul ajratishdan oldin o‘tkaziladigan oirgi baho hisoblanadi, loyihani ko‘rib chiqishning ulosasida ushbu loyihaning maqsadga muvofnqliligi, hayotga tadbiq etish mumkinligi, hamda undan kelajakda ko‘p foyda keltirishi mumkinligi aniqlab chiqiladi. Tekshirib chiqish vaqtida asosiy e’tibor eng yashi variantiga hamda uning iqtisodiy samara, ajratiladigan harajatlar, boshqarishdagi o‘zgarishlar va okazo, ullas loyihani amalga oshirishdagi ishlar ko‘rib chiqiladi.
Kelishuv jarayoni.
Maslahatlashish jarayonida bank va qarz oluvchi loyiha bajarilishini ta’minlashga aloqador chora- tadbirlarni ko‘rib chiqadilar o‘zaro maslaatlashish natijasida bir qarorga kelishgach ushbu qaror yuridik majburiyat kuchiga kiradi va u kredit olishga hujjat hisoblanadi. Maslaatlashish tugagach, tekshirib ko‘rish akti (dalolatnomasi) va tayyorlangan hujjat bank boshqaruvchisining ma’ruzasi bilan birga kreditlarni taqsimlovchi direktorlarga ko‘rib chiqishga yuboriladi.
Amalga oshirish.
Bu bosqichda loyiha kerakli tashkilotlarga tarqatiladi. Amalga oshirni etapida barcha ko‘rinishdagi ishlar kuzatib boriladi va nazorttga olinadi, hamda ishlar qaysi mamlakatda bajariladigin bo‘lsa, shu erdagi ma’muriy organ va inspektorlar tomonidan kuzatib boriladi. Tekshprish tartiblari maslahatlashish kelishib olishishi kerak.
Baholash.
Baholash etapida qo‘yidagilar aniqlanadn: keyiigi loyihalardan foydalanish uchun, loyiha maqsadi aniqlanganlik darajasi baholanadi va tajriba ulosalari aniqlanadi, Bu etap davomida loyihani bajirishdagi haqiqiy natijalar ya’ni rejalashtirilgan bo‘lsa shunday bajarilyapti. Mustaqil moliyaviy muassasalar, masalan jahon banki o‘zlariga loyihalarni baholashni qoida qilib olganlar.