Tafakkur turlari va masala tiplari

Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular ortasidagi boglanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yol bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va tolaroq aks etadi. Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin bolmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning boglanish va munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz. Masalan: bizga malumki, agar yoruglik nuri shisha prizma orqali otkazilsa bu nur spektorni etti rangiga ajralib ketadi. Bu ranglarni biz idrok qilamiz (kozimiz bilan koramiz). Lekin fizikadan bizga shu narsa aniqki, bu nurlardan bolak yana boshqa nurlar ham bor. Bu nurlar infraizil, ul’trabinafsha nurlar deb ataladi. Bu nurlarni biz kormaymiz. Bunday nurlarni borligi tafakkur yordami bilan kashf qilingan. Biz tasavvur qilishimiz mumkin bolgan kopgina hodisalar bor.

• Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular ortasidagi boglanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yol bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va tolaroq aks etadi. Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin bolmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning boglanish va munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz. Masalan: bizga malumki, agar yoruglik nuri shisha prizma orqali otkazilsa bu nur spektorni etti rangiga ajralib ketadi. Bu ranglarni biz idrok qilamiz (kozimiz bilan koramiz). Lekin fizikadan bizga shu narsa aniqki, bu nurlardan bolak yana boshqa nurlar ham bor. Bu nurlar infraizil, ul’trabinafsha nurlar deb ataladi. Bu nurlarni biz kormaymiz. Bunday nurlarni borligi tafakkur yordami bilan kashf qilingan. Biz tasavvur qilishimiz mumkin bolgan kopgina hodisalar bor.

Biz bu hodisalar togrisida faqat fikr yurita olamiz. Tafakkur voqelikni umumlashtirib aks ettirishdir. Biz ayrim narsalarni va hodisalarni, masalan, alohida stolni yoki stulni idrok qilamiz, tasavvur qilamiz, ammo umuman stol va stul togrisida fikrlashimiz mumkin. Umumlashtirish natijasida bir hukmning ozida ayni vaqtda yakka bir narsa togrisidagina fikr qilib qolmasdan, balki shu narsa bilan birga narsalarning butun bir turkumi togrisida ham fikr qilish mumkin. Masalan, “O’zbekistonning hamma fuqarolari qonun oldida tengdirlar.” Bu hukmda ayrim bir kishi togrisida hukm qilmasdan, balki Ozbekistonning hamma fuqarolari togrisida fikr yuritamiz.

• Biz bu hodisalar togrisida faqat fikr yurita olamiz. Tafakkur voqelikni umumlashtirib aks ettirishdir. Biz ayrim narsalarni va hodisalarni, masalan, alohida stolni yoki stulni idrok qilamiz, tasavvur qilamiz, ammo umuman stol va stul togrisida fikrlashimiz mumkin. Umumlashtirish natijasida bir hukmning ozida ayni vaqtda yakka bir narsa togrisidagina fikr qilib qolmasdan, balki shu narsa bilan birga narsalarning butun bir turkumi togrisida ham fikr qilish mumkin. Masalan, “O’zbekistonning hamma fuqarolari qonun oldida tengdirlar.” Bu hukmda ayrim bir kishi togrisida hukm qilmasdan, balki Ozbekistonning hamma fuqarolari togrisida fikr yuritamiz.