Tafakkur, xotira, nutq, hayol

Xotira qanday shakllanadi?
Fanda xotiraning tabiiy imkoniyatlari uch qismga bo‘lib o‘rganiladi. Bular 
taassurot, qaytarish va assotsiatsiyalar.
1. Taassurotga ko‘rish va eshitish orqali ega bo‘linadi. Insondagi ko‘rish hissi 
boshqa hissiy a'zolarga nisbatan kuchliroq sanaladi. Chunki ko‘zdan miyaga boradigan 
nervlar quloq nervlariga nisbatan 20 marta qalinroq.Masalan, Mark Tven sahnada 
o‘ynashi kerak bo‘lgan rolni qaydlar yordamida yaxshi eslab qola olmagach, rasmlar bilan 
ishlagan va bu qiyinchiliklarni osonlikcha yengib o‘tolgan ekan.
2. Qaytarish. Qadimda ko‘pchilik olimlar kichik yoshligidayoq butun boshli 
kitoblarni aynan qaytarish orqali yod olishgan.
3. Assotsiatsiya - o‘xshashlik. Biror faktni boshqa narsa bilan qiyoslash orqali 
eslab qolish. Misol uchun tanishingizning telefon raqamini uy nomeringiz, tug‘ilgan 
yilingiz yoki kundalik yuradigan avtobusingiz raqami bilan qiyoslab, assotsiatsiya 
qilishingiz mumkin.

---

---

Inson ko’rgan, his qilgan va eshitgan narsalarining juda oz miqdorinigina 
eslab qola oladi. Ma’lum bo’lishicha, bir vaqtning o’zida odam ongida 7 tadan 
ortiq belgiga ega bo’lgan ma’lumotning qolishi qiyin ekan. Bu ettita so’z, son, 
belgi, narsaning shakli bo’lishi mumkin. Agar telefon raqamlari 8 ta belgili 
bo’lganda, uni yodda saqlash ancha qiyin bo’lardi. Demak, ongning 
tanlovchanligi va ma’lumotlarni saralab, terib ishlatish yana bir psixik 
jarayonni - xotirani bilishimiz lozimligini bildiradi. 
Inson xotirasining mukammal bo’lishi, ya’ni his-kechinmalarimiz, ko’rgan 
kechirganlarimizning mazmuni to’laroq miyamizda saqlanishi quyidagi omillarga 
bog’liq: 
- esda saqlab qolish bilan bog’liq harakatlarning 
yakunlanganlik darajasiga; 
- shaxsning o’zi shug’ullanayotgan ishga 
nechog’lik qiziqish bildirayotganligi va shu ishga 
moyilligiga;
- shaxsning bevosita faoliyat mazmuni va 
ahamiyatiga munosabatining qandayligiga;
- shaxsning ayni paytdagi kayfiyatiga; 
- irodaviy kuchi va intilishlariga.

---

Anglanganlik qonuni
Qiziqish qonuni
Ilgarigi bilimlar qonuni
Eslab qolishga tayyorlik qonuni
Assotsiatsiyalar qonuni
Birin ketinlik qonuni
Kuchli taasurotlar qonuni
Tormozlannish qonuni