Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TABIIY VA ANIQ FANLAR
bosqichiga kirdi va mazkur jarayon diskret matematikaning muammolariga umumiy qiziqishlarning o‘sishi bilan bog‘liqdir. Matematika fanida va uning tatbiqlarida ko‘p hollarda turli to‘plamlar va ularning to‘plam ostilari bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. Bunda ko‘p hollarda to‘plamlar va ularning to‘plam ostilari sonini aniqlash zaruriyati tugiladi. Amaliyotda esa: mobil aloqalar uchun kommunikatsiyalarning optimal sonini va genetik kodlarni aniqlashda; transport muammolarini hal etishda, jumladan, avtobuslar yo‘nalishlari bo‘yicha jadvallarni tuzishda, lingvistik masalalarni yechishda; boshqarishning avtomatik tizimida; ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning juda ko‘p masalalarini yechishda kombinatorika formulalarini qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Shuningdek: bir yoki bir nechta narsalardan ma’lum bir tartibda tanlab olishga doir masalalarni hal etish; har bir tarixiy davrda duch keladigan eng yaxshi odamlarni aniqlashda; ovda ovchilar ovining baroridan kelishi uchun eng qulay joyni tanlay olishida; jang paytida askarlarni joylashtirishda; ish vaqtida asboblarni joylashtirish kabi masalalarni hal etishda kombinatorikadan foydalaniladi. Ma’lumki, insoniyat taraqqiyotida vaqt o‘tishi bilan turli o‘yinlar: narda, karta, shashka, shaxmat kabilar yaratildi. Bu o‘yinlarning har birida figuralarning turlicha joylashish variantlarini aniqlay olishni kim yaxshi egallagan bo‘lsa, o‘sha g‘alabaga erishgan. Qimor o‘yinlari nafaqat matematiklarning kombinatorik tasavvurlari uchun ozuqa bo‘ldi, balki u diplomatlar uchun uzoq yillar davomida turli yozishmalar sirini saqlashga xizmat qiluvchi murakkab kodlarni yaratishiga xizmat qildi. Shuningdek, boshqa davlatlarning maxfiy xizmati ushbu kodlarni yechishga harakat qildi. Bunda birlashtiruvchi prinsiplarga asoslanib, har xil harflarning o‘zgarishi, kalit so‘zlarni ishlatgan holda 1 Mirzaahmedov va boshqalar. Matematika.Algebra va analiz asoslari.Geometrya.10-11-sinflar uchun darslik.//MCHJ ”EXTREMUM PRESS// 2017. 2 Стойлова Л. П. Способы решения комбинаторных задач //ж.Начальная школа//. – 1994. - №1. – с. 72-77. xat almashtirish va boshqalar asosida shifrlarni ishlatishdan boshlandi. Bugungi zamonaviylashuv sharoitida kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi kombinatorikani yangi cho‘qqilarga olib chiqdi. Shuning uchun ham hozirgi kunda matematika fani bo‘yicha davlat ta’lim standartlariga kombinatorika asoslari ham kiritilgan. Chunki, hozirgi kunga kelib, kombinatorika matematika fanining muhim bo‘limlaridan biri hisoblanib, amaliy va nazariy masalalarni hal qilishda uning metodlaridan keng foydalanilib, umumiy o‘rta ta’lim matematika (10-11-sinflar) kursida u alohida modul sifatida o‘rganiladi 1 . Kombinatorika – bu “Ehtimollar nazariyasi” kursining asosiy bo‘limlaridan biri bo‘lib, u predmetlarni o‘rnini almashtirish va kombinatsiyalarini tuzish bilan shug‘ullanuvchi matematikaning alohida bir bo‘limidir. Kombinatorika borasida rossiyalik olim L.P.Stoylova: “Kombinatorika – bu obyektlarning muayyan tarkibidagi kombinatsiyalariga doir masalalarni o‘rganuvchi matematikaning bo‘limidir”, deb ta’rif bergan edi. Shuningdek, u: “agar kombinatorika bo‘limi faqat kombinatorik masalalar yechimlarining sonini sanashga qaratilgan bo‘lsa, u ro‘yxatga olish nazaraiyasi - deb yuritiladi. Ammo, kombinatorika ko‘pgina hollarda, ma’lum bir hodisaning ehtimolligini hisoblashda ehtimoliy variantlar sonini va bu variantlar orasidan eng qulaylarini topishda kerak bo‘ladi. Bunda variantlarning soni kombinatorika usullari yordamida topiladi 2 . Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, o‘quvchilarni kombinatorika masalalarini yechishga o‘rgatish: ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda; masala haqidagi va bu masala yechimi haqidagi bilimlari kengaytirishda; hayotiy va kasbiy faoliyatida uchraydigan masala va muammolarni yechishga tayyorlashda; ma’lum bir sharoitda yuzaga kelgan muammolarni hal etishning eng qulay yechimni topishga o‘rgatishda; |