Tajriba ishi mashg’ulotlari va ularni tashkil qilish usullari

Tajriba №1
MATEMATIK MAYATNIK YORDAMIDA ERKIN TUSHISH TEZLANISHINI ANIQLASH.
Tajriba maqsadi:
- Mayatnik tebranish davrining mayatnik og’ish burchagiga bog’liqligini aniqlash.
- Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishini aniqlash.
Kerakli jihozlar: osmaga osilgan sharli mayatnik, o’lchov tasmasi strelkalik ko’rsatkich bilan, sekundamer.
NAZARIY QISIM
Oddiy matematik mayatnik deganda L uzunlikdagi vaznsiz ipga osilgan m massali moddiy nuqta tushuniladi. Ishqalanish kuchlarini hisobga olmagan holda
moddiy nuqta harakati Nyuton qonunlari asosida nazariy ravishda quyidagicha tavsiflanishi mumkin:
(1)
: osma chetiga nisbatan inertsiya momenti
D = m⋅ g⋅L: kuch momenti
g: erkin tushish tezlanishi
: og’ish burchagi
m:massa
Kichik burchaklar ( ) uchun (1) tenglama yechimi moddiy nuqta quyidagi tebranish davri bilan o’g’irlik kuchi ta’sirida tebranishini ko’rsatadi:
yoki (2)
Shuning uchun mayatnik tebranish davri T va L uzunligini bilgan holda matematik mayatnikdan g erkin tushish tezlanishini aniqlash mumkin.
QURULMANING TAVSIFI

1-rasm. L uzunlkdagi burchakka og’dirilgan matematik
mayatnik tebranish davrini aniqlash qurilmasi.
Matematik mayatnik ipi (1), m massali sharcha (2), mayatnik ilmog’i (3), mexanik ilmoq (4), o’lchov tasmasi (5), o’lchov tasmasi ko’rsatkichi (6), sekundamer (7).
Osma matematik mayatnikning ilgagi (3) shunday mexanik ilgakka (4) ulanadikim matematik mayatnik (1), (2) erkin harak qila olish imkoniyatiga ega bo’lsin.


O’LCHASH VA NATIJALARI HISOBLASH.
I mashq.
Mayatnik tebranish davrining mayatnik og’ish burchagiga bog’liqligini aniqlash.
1. Mayatnik uzunligini L o’lchang.
2. Chizg’ichli tasmaning strelkasini sharning markaziga mos keltiring.
3. Chizg’ichli tasmaning strelkasidan boshlab sharni muvozonat vaziyatidan X masofaga (X₁=10sm, X₂=15sm va X₃=20sm) siljiting.
4. X va L masofalardan foydalanib matematik mayatning muvozonat vaziyatidan og’ish burchagini sin =x/L bilan aniqlang.
5. Muvozanat vaziyatidan chitlashgan sharchani tebranma harakatga keltiring.
6. Tebranishlar sonini N (10 tadan ortiq) va unga mos t vaqtni yozib oling.
7. Mayatning tebranish davrini T=t/N ifodadan aniqlang.
8. Olingan natijalarni jadvalga kiriting.
1- jadval.

t/r	L (m)	X (m)	(rad)	t (s)	N (ta)	T (s)
1
2
3
…

9. T=f(sin ) tebranish davrini og’ish burchagiga bog’liqlik garfigini chizing.
10. Grafikdan xulosa chiqarib, tebranish davrini qanday og’ish burchallarida hisoblash mumkinligini aniqlang.
11. Bajarilga tajriba ishi bo’yicha hisobot yozing va uni topshiring.