Tajriba xonalarida darslar 1

b_C =  С
bu yerda X_L=L -g‘altakning induktiv qarshiligi, om
Z-g‘altakning to‘la qarshiligi, om
R-g‘altakning aktiv qarshiligi, om
L-g‘altakning induktivligi, gn
C-kondensatorning sig‘imi, f
 =2 f-o‘zgaruvchan tokning burchak chastotasi, sek^-1
f- tarmoqdagi o‘zgaruvchan tokning chastotasi.
Toklar rezonansi vaqtida quyidagi hodisalar kuzatiladi:
a) zanjirning to‘la o‘tkazuvchanligi Y, uning aktiv o‘tkazuvchanligi g ga teng bo‘ladi.
b) zanjirning quvvat koeffitsiyenti cos birga teng bo‘ladi:

v) zanjirning tarmoqlanmagan qismida tok I=U Y_rez=Ug eng kichik qiymatga ega bo‘ladi. Tokning induktiv va sig‘im tashkil etuvchilari o‘zaro teng bo‘ladi. Bu quyidagi ifodadan ko‘rinadi
b_L=b_C U b_L =U b_C ya'ni I_L = I_C
g) shuningdek reaktiv quvvatlar Q_L va Q_C lar o‘zaro teng.
I_L=I_C U I_L = U I_C ya'ni Q_L =Q_C
Demak, zanjirning umumiy qismida reaktiv quvvat bo‘lmaydi, to‘la quvvat esa aktiv quvvatga teng bo‘ladi :

Reaktiv quvvat va reaktiv tok faqat L C konturda bo‘ladi. Chunki zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok kuchi, toklar rezonansida eng kichik qiymatga ega. O‘zgarmas aktiv quvvatda, induktiv g‘altak va kondensatorning iste'mol qilayotgan aktiv quvvati amalda nolga teng. Bu hodisadan, amalda elektr energiyasini elektr stantsiyalaridan iste'molchilarga uzatishda, uzatgich simlardagi energiya isrofgarchiliklarini kamaytirishda foydalaniladi. Bundan tashqari, toklar rezonansi hodisasidan elektrotexnikada elektr filtrlari tayyorlashda, radiotexnikada tebranish konturlari olishda va boshqa sohalarda foydalaniladi.
Ishni bajarish tartibi

1. 
   4.1-rasmdagi sxema yig‘iladi .
   

4.1-rasm

2. Kondensator C ning sig‘imini o‘zgartirib, toklar rezonansi boshlanish momenti aniqlanadi. Kondensatorning sig‘imini ketma-ket 2 mkf dan, rezonansga yaqin chegaralarda 1mkf dan o‘zgartira borib, asboblarning ko‘rsatishi 4.1-jadvalga yoziladi .
4.1–jadval

№	O‘lchashlar					Vektor diagramm
	С	U	I	IG	Ikon	cos
	mkf	V	а	а	a
1.
2.
...
n

3. Kondensatorning sig‘imi o‘zgarganda I, I_F va I_C toklarning o‘zgarish grafigi quriladi. Grafikdan kondensatorlarning sig‘imini va rezonans momentidagi toklarni aniqlab, olingan natijalar 4.2-jadvalga yoziladi .

4. 
   Vektor diagrammalari quriladi.
   

a) toklar rezonansi momenti uchun,
b) 4.1-jadvalga asosan I_C tokining turli qiymatlari uchun umumiy vektor diagramma.

5. 
   Toklar rezonansi momentidagi o‘tkazuvchanlikni aniqlab, ularning qiymati 4.2-jadvalga yoziladi.
   

4.2–jadval

grafdiklardan				hisoblashlar
C	I	IC	IG	bL	bC
mkf	А	а	а	1/om	1/om

Hisobot tuzish tartibi

1. 
   Grafiklar quriladi.
   

I=f₁(C): I_L =f₂ (C): I_C =f₃(C) bog‘lanishlar bir grafikda quriladi. Tok I ning minimal qiymati toklar rezonansi momentiga mos keladi. Bu tok aktiv tok bo‘ladi, ya'ni I_min=I_a . Rezonans momentidagi toklarning qiymati 4.2-jadvalga yoziladi.
2. Tok va kuchlanishlarning vektor diagrammalari quriladi.
a)toklar rezonansi momenti uchun.
Ixtiyoriy 0 nuqtadan (4.2-rasm) kuchlanish U ning vektori gorizantal quyiladi. Ana shu nuqtadan kuchlanish vektorining yo‘nalishi bo‘yicha tok vektori I qo‘yiladi, chunki rezonansda ular orasidagi fazoviy siljish burchagi nolga teng. Kirxgofning 1-qonuniga asosan:
I = I_G‘ + I _C
Shuning uchun vektor diagrammaning bundan keyingi qurilishi quyidagi tartibda olib boriladi, 0 nuqtadan induktiv g‘altak toki I_F ning vektoriga teng radius bilan yoy chizib, I toki vektorining oxiridan esa, I_C tokining vektoriga teng radius bilan yoy chiziladi. Yoylarning kesishgan nuqtasini I toki vektorining boshi va oxiri bilan birlashtirish kerak. Tok I_C ning vektorini 0 nuqtaga ko‘chirib, g‘altak toki I_F ni esa, amalda umumiy tok I ga teng bo‘lgan aktiv tok I_a ga va induktiv tokI_L ga ajratiladi. Ana shu vektor diagrammadan g‘altakning quvvat koeffitsiyenti cos ni aniqlash mumkin.
b) Qolgan kuchlanishlar uchun.
Ixtiyoriy 0 nuqtadan (4.3-rasm) kuchlanish U ning vektori gorizantal quyiladi. So‘ngra avvalgi diagrammadan (4.2-rasm) ma'lum bo‘lgan _G burchagi ostida burchak toki I_G‘ ning vektori quyiladi. G‘altak toki vektorining oxiridan 4.1-jadvaldan olingan I_C tokining vektori o‘tkaziladi. Bu toklarning geometrik yig‘indisi, zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tokning qiymatini beradi.
v) Quvvat koeffitsiyenti cos aniqlanadi.
Zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi kuchlanish vektori bilan tok vektori orasidagi burchakni o‘lchab, tarmoqning quvvat koeffitsiyenti cos ni aniqlash mumkin. Quvvat koeffitsiyenti cos ni zanjirning tarmoqlan magan qismidagi tokning aktiv tashkil etuvchisini, to‘la tok I ga bo‘lish yuli bilan ham aniqlash mumkin.
g) O‘tkazuvchanliklar aniqlanadi. G‘altakning induktiv o‘tkazuvchanligi b_L=Y_G‘sin_G‘ bu yerda Y_G=1/z_G‘ g‘altakning to‘la o‘tkazuvchanligi, z_G‘-g‘altakning to‘la qarshiligi.