Ta’lim to’g’risidagi qonun. Mavzuning maqsadi va vazifalari

Erigan modda konsentratsiyasini molyar ulushlarda ifodalanishi. Erigan modda miqdorining erituvchi va erigan modda miqdorlari yig’indisiga nisbati erigan moddaning molyar ulushi deyiladi: n
(17)
Bu yerda: N- erigan moddaning molyar ulushi; n-erigan moddaning miqdori, mol; n₀- erituvchining miqdori, mol.
Molyar ulush foizlarda ifodalansa (17) quyidagicha ko’rinish
(18) formuladan=m/M hisobga olinsin.
Erituvchining molyal ulushi esa quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: n0
(19)
Bu yerda: n₀- erituvchining miqdori, mol; n- erigan moddaning miqdori, mol. (19) formula foizlarda ifodalansa:
(20)
Eritmaning massa ulushidan, molyar, normal, molyal konsentratsiyalarga o’tish. Eritma massasi (m), hajmi (V) va zichligi (ρ)
o’zaro quyidagicha bog’langan: bundan
Eritmaning massa ulushi foizlarda berilgan bo’lsa, uning molyar (C_M), normal (C_N), molyal (C_m) konsentratsiyalarini quyidagicha topish mumkin⁷:

Molyar konsentratsiyaga doir masalalar ishlash.

1 - Masala. 300 ml eritmada 6 g NaOH erigan bo’lsa, shu eritmaning molyar konsentratsiyasini hioblang.
Berilgan:
V_eritma = 300 ml
m_NaOH = 6 g
M_NaOH = 40 g / mol
C _M= ?
Yechish. (1 - usul) Proporsiya usuli bilan hisoblash.
300 ml eritmada 6 g NaOH 6/ 40 = 0,15 mol
Agar 300 ml eritmada 0,15 mol NaOH bo’lsa, shu eritmaning 1000 ml da C_m bo’ladi.
Bundan;
C_{M =} = 0,5 mol = 0,5 M
kelib chiqadi.
2 – Masala: 400 ml eritma tarkibida 41 g Ca(NO₃)₂ bor. Eritmaning molyar konsentratsiyasini toping.
Berilgan:
V = 400 ml;
m_Ca(NO3)2 = 41 g;
M _Ca(NO3)2 = 164 g
C_M= ?
Yechish: (1 - usul)
C_M =
formuladan foydalangan holda berilgan sonlarni o’rniga qo’yib hisoblaymiz.
C_M = = 0,625 M
Yechish: (2 - usul); Proporsiya usulidan foydalanamiz.
1 litr eritmada 164 g Ca(NO₃)₂ bo’lsa, 1 molyar. 400 ml eritmada 41 g Ca(NO₃)₂ necha molyar ekanligini hisoblaymiz.
1000 – 164 g -1 M
400 ml – 41 g – x M
x = = 0,625 M
3 – Masala. 0,125 Molyar eritma hosil qilish uchun 250 ml eritmada necha gramm CuSO₄∙5H₂O eritish kerak.
Berilgan:
C_M = 0,125 mol/l
V = 250 ml
M _modda = 250 g/mol
m_modda = ?
(1 -usul). Yechish: Molyar konsentratsiyasinini topish formulasi asosida hisoblaymiz bunda;
C_M =
Formuladan m ni topib olamiz.
m_modda = ;
m_modda = = 7,81 g
demak, 7,81 g mis ko’porusi kerak bo’ladi.
(2 - usul)
C =
Formuladan foydalanib n ni topib olamiz. Bunda ml ni litrga aylantiramiz.
n = C ∙ V
n = 0,125 ∙ 0,25 = 0,03125 mol
topilgan mol asosida mis ko’porusini massasini topamiz.
1 250 g
0,03125 x
x = 7.81 g CuSO₄∙5H₂O
4 – masala. Massasi 11,2 g bo’lgan kaliy gidroksidi suvda eritildi va hajmi 200 ml gacha yetkazildi. Hosil bo’lgan eritmaning molyar konsentratsiyasini aniqlang.
Yechish. 1 – usul. Erigan KOH ning miqdori hisoblab topiladi.
n(KOH) = ;
m (KOH) = mol = 0,2 mol.
C = (1);
formuladan foydalanib, eritmaning molyar konsentratsiyasi aniqlanadi. (200 ml = 0,2 l):
C = mol/l = 1mol/l.
2 – usul. Molyar konsentratsiyasinini topish formulasi asosida hisoblash bunda;
C_M = (3)
Endi formulaga berilgan qiymatlarni joylashtirib chiqsak,
C_M = = 1 mol/l
5 – misol. Massasi 42,6 g bo’lgan natriy sulfatni massasi 300 g bo’lgan suvda eritilishidan hosil bo’lgan eritmaning zichligi 1,12 g/ml bo’lsa, shu eritmaning molyar konsentratsiyasini aniqlang.
Yechish. 1 – usul. Hosil bo’lgan eritma massasi aniqlanadi.
m = m ( Na₂SO₄) + m ( H₂O );
m = (42,6 + 300 ) = 342,6 g.
Eritmaning hajmi hisoblab topiladi.
V = ; V = ml = 306 ml 0,306 ml
Natriy sulfatning miqdori:
n(Na₂SO₄) = :
n= mol = 0,3 mol.
Eritmaning molyar konsentratsiyasi:
C = = mol/l = 0,98 mol/l.
2 –usul.
Yechish. 1. C_M = (3) dan foydalanib topamiz.
2. Eritma tayyorlab olamiz.
m = m ( Na₂SO₄) + m ( H₂O );
m = (42,6 + 300 ) = 342,6 g.
Berilgan zichligi asosida eritmaning hajmi hisoblab topiladi.
V = ;
V = ml = 306 ml = 0,306 l
3. Endi (3) ga qo’yib hisoblab chiqamiz.
C_M = mol/l = 0,98 mol/l.

Normal konsentratsiyaga doir masalalar ishlash.

1- misol. 48,8 g BaCl₂∙2H₂O kristallgidratini suvda eritib uning hajmi 500ml ga yetkaziladi. Hosil bo’lgan eritmaning normal konsentratsiyasini aniqlang.
Berilgan:
M_BaCl2∙2H2O = 48,8 g;
V = 500 ml;
N = ?
Mr (BaCl₂∙2H₂O) = 244;
Yechish. Kristallgidratni ekvivalentini topib olamiz.
Mr (BaCl₂∙2H₂O) = 244,
E_tuz = ga teng.
122 : 1 ekv = 48,8 : x;
x = ekvivalent.
BaCl₂ ning ekvivalenti quyidagicha topiladi.
500 ml eritmada : 0,4 = 1000 : x₁,
x₁ = = 0,8 ekv.
Demak, eritmaning normalligi: C_N = 0,8 ekv/l ekan.
2 – misol. 450 ml 1,5 normalli kaliy sulfat eritmasini tayyorlash uchun qancha tuz olish kerak.
Berilgan:
V = 450 ml
N = 1,5 n
Mr (K₂SO₄) = 174
Yechish: (1 - usul) Kaliy sulfatning tegishli ekvivalentini topib olamiz.
1000 ml : 1,5 : 450 : x₁,
x = = 0,675 ekv
Kaliy sulfatning miqdori Mr (K₂SO₄) = 78 + 98 = 174
ekanligidan foydalanib,
E _K2SO4 = = 87, 87 ∙ 0,675 = 58,725 g tuz olish kerak.
(2 – usul) Kaliy sulfatning ekvivalentini topib, uni normal konsentratsiyani topish formulasiga qo’yamiz.
Mr (K₂SO₄) = 174 E_K2SO4 = = 87
1000 ml – 87 – 1 N
450 ml – x – 1,5 N
x = = 58,725 g tuz olish kerak.
(3 - usul)
C_N =
formuladan m _(modda) ni topib olamiz.
M_modda =
E _K2SO4 = = 87 g∙ekv bo’ladi.
Qiymatlarni o’rniga qo’yadigan bo’lsak

M_modda = = 58,725 g tuz olish kerak.

3 – misol. 0,4 l 0,2 n KOH eritmasini tayyorlash uchun, 2 n KOH eritmasidan necha ml olish kerak?
Berilgan:
V₁ = 0,4 l
N₁ = 0,2 n
N₂ = 2 n
V₂ = ?
Yechish.(1 -usul).KOH ning tegishli ekvivalenti aniqlanadi.
1 l 0,2 n KOH : 0,2 ekv, KOH = 0,4 l ∙0,2 n : x;
x = = 1,08
ekvivalent KOH mavjud.
1l 2n eritmada : 2 ekv = x₁ : 0,08 : x₁;
x = = 0,04 l eritma.
Javob: 0,04 l yoki 40 ml.
2 –usul. Yechish.Bu tipdagi masalalarni yechish uchun quyidagi formuladan foydalanamiz.

V₁ = 1 – eritmaning hajmi litr hisobida.
V₂ = 2 – eritmaning hajmi litr hisobida.
C_n-1 = 1 – eritmaning normal konsentratsiyasi.
C_n-2 = 2 - eritmaning normal konsentratsiyasi.
Berilgan:
V₁ = 0,4 l
C_n-1 = 0,2 n
C_n-2 = 2 n
V₂ = ?
Yuqorida berilgan formuladan V₂ ni topib olamiz.
V₂ =
V₂ = = 0.04 l
4 –misol. 500 ml 0,25 n li eritma tayyorlash uchun sarflanadigan 2 n li KOH eritmasining hajmini aniqlang.
Berilgan:
V₁ = 500 ml = 0.5 l
C_n-1 = 0,25 n
C_n-2 = 2 n
V₂ = ?
Yechish. Berilgan(1) formuladan V₂ ni topib olamiz.
(1)
V₂ =
V₂ = = 0.0625 l = 625 ml.

5 – misol. 500 ml 3 n li eritmani suyultirib, 0.5 n li eritmaga aylantirish uchun uning hajmini qanchaga yetkazish mumkin?

Berilgan:
V₁ = 500 ml = 0.5 l
C_n-1 = 3 n
C_n-2 = 0,5 n
V₂ = ?
Yechish. Yuqorida berilgan formuladan V₂ni topib olamiz.
V₂ =
V₂ = = 3 l
Javob: 3000 ml yoki 3 l ga yetkazish mumkin.
6-Misol. 250 ml 0,1 n K₂SO₄ eritmasini tayyorlang. M(K₂SO₄)174gmol,
E(K₂SO₄)  12 mol, m_e(K₂SO₄)1741287 g.
Formula orqali 250 ml 0,1 n eritmasi tayyorlash uchun kerak bo’lgan K₂SO₄ massasini hisoblaymiz:
C_n  , bunda
m C_n m_eV0,1  87  0,25  2,175; m 2,175g
Ko’pincha, amalda eritma tarkibini ifodalashni bir usulidan ikkinchi usuliga o’tishga to’g`ri keladi. Masalan, eritmalarni massa ulushi va molyalligi eritma va erituvchining ma`lum massasiga ta`luqli. Molyar va normal kontsentratsilar eritmani xajmiga bog`liq. SHuning bir usulidagi kontsentratsiyada ikkinchisiga o’tishi uchun eritmaning zichligidan foydalaniladi.
Misol: 20% li H₂SO₄ eritmani zichligi 1,14 gsm³ ga teng. SHu eritmaning C_m, C_n va C_ml kontsentratsiyalarini aniqlang
Echish.C_m va C_n kontsentratsiyalarini topish uchun 1l eritmaning massasini bilish kerak.
M_e-ma=V_e-mag 1000 ml 1,14 gml  1140. Bir litr 20% eritmadagi H₂SO₄ massasi m(H₂SO₄) 1140 0,2228 g
Endi C_m aniqlash uchun 228 g dagi H₂SO₄ ning mollar sonini S_n-uchun ekvivalent massasini topish kerak.
M(H₂SO₄)  98 gmol, m_e(H₂SO₄) 981249g
Demak, C(m) ; C(n)
yoki C_n C_m  2  2,33  4,66.
Eritmaning molyal (C_ml) kontsentratsiyasini aniqlash uchun uni massasini, keyin 1000 g erituvchida erigan moddaning miqdorini topish kerak, Berilgan ma`lumotlardan ma`lumki, har bir 100 g 20% eritmada 20 g H₂SO₄ va 80 g H₂O bor. Demak, 80 g H₂O da 20 g H₂SO₄ bor bo’lsa 1000 g H₂O da x_g H₂SO₄ bo’ladi.

X ; X 250g

Endi 250g H₂SO₄ dagi mollar sonini (modda miqdorini) topamiz:

C_ml 

Eritma kontsentratsiyasini ifodalashni bir usulidan boshqa usulga qayta hisoblash uchun fizik kattaliklarni o’zaro bog`liqlik formulalaridan foydalanish mumkin.

W(%), C_m, C_n va C_ml kattaliklar quydagicha o’zaro bog`langan:
C_m 
C_n 
C_ml 
Bunda g-eritmaning zichligi, gsm³;
W-eritmadagi moddaning massa ulushi, %;
M-erigan moddaning molyar massasi, gmol;
m_e-erigan moddaning ekvivalent massasi, g;