Ta’lim to’g’risidagi qonun. Mavzuning maqsadi va vazifalari

2.3.Eritmalarning konsentratsiyasini ifodalash usullari. Konsentratsiya haqida umumiy ma’lumot.
Ma'lum miqdordagi (og’irlik yoki hajmdagi) eritmada erigan moddaning miqdoriga (og’irlik yoki hajmiy) konsentratsiya deyiladi.
Konsentratsiyani ifodalashning bir necha miqdoriy usullari ma’lum.
1. Foiz konsentratsiya (erigan moddaning massa ulushi (ω))– bu eritmaning 100 birlik massasida erigan moddaning massalar soni yoki grammlar soni bilan belgilanadi.
2. Molyar konsentratsiya – 1 litr eritmada erigan moddalarning mollar soni bilan belgilanadi.
3. Ekvivalent yoki normal konsentratsiya – 1 litr eritmada erigan moddaning ekvivalentlar soni bilan ifodalanadi.
4. Molyal konsentratsiya – 1000 g erituvchida erigan moddaning mollar soni bilan ifodalanadi.
5. Normal konsentratsiya. 1000 ml yoki 1 litr eritmada erigan moddaning ekvivalentlar miqdoriga normal konsentratsiya deyiladi. Uni shartli ravishda C_N yoki N bilan ishoralanadi⁶.
Konsentratsiyani erigan moddaning massa ulushlarida ifodalanishi. Erigan modda massasining (m modda) eritma massasiga (m) nisbati, erigan (1)
moddaning massa ulushi (W) deyiladi:)
Bu formula erigan modda massasini eritmaning umumiy massasidagi ulushini ifodalaydi. Massa ulushi foizlarda ifodalansa:
(2)
Agar eritma hajmi (V) ml da va uni zichligi (ρ) (g/ml) da ma'lum bo’lsa:
(3)

Molyar konsentratsiya – 1 litr eritmada erigan moddalarning mollar soni bilan belgilanadi yoki molyar konsentratsiya bu – erigan modda miqdorining eritma hajmiga bo’lgan nisbati bo’lib, u quyidagi formula bilan ifodalanadi.

C = n_(mol) / V_(litr) (4)
bu yerda: C – moddaning molyar konsentratsiyasi;
V – eritmaning hajmi,
n – hajmga ega bo’lgan eritmada erigan moddaning miqdori, ya’ni ”mollar ” soni. Agar n= m / M va hajmni millilitrda ifodalasak, u holda:
C = ∙1000 bo’ladi. (5)
Bu yerda: m _modda – erigan modda massasi, g;
M – erigan moddaning molyar massasi, g/mol.
Eritmaning molyar konsentratsiyasi yoki molyarlik deb, 1 litr eritmadagi erigan moddaning mollar soniga aytiladi. 1 litr eritmada 1 mol modda erigan bo’lsa, 1 molyar, 0,5 mol modda erigan bo’lsa, 0,5 molyar ertima hisoblanadi. Molyar konsentratsiya birligi – mol/m³ yoki mol/l bilan ifodalanadi. Molyar konsentratsiyani M harfi bilan belgilanadi. Masalan, 0,2 M yozuvi molyar konsentratsiyasining 0,2 mol/l ga tengligini ifodalaydi.
Bundan tashqari eritmaning molyar konsetratsiyasi quyidagi formula asosida topiladi.
C_M = (6)
Bu yerda C_m = eritmaning molyar konsentratsiyasi;
m₁ = erigan moddaning massasi;
M = erigan moddaning molar massasi;
V = eritmaning hajmi;
C_M = (7)
Bunda ρ – modda zichligi;
w- eruvchining foiz miqdori;
M - erigan moddaning molar massasi;
1l eritmadagi erigan moddaning mollar sonini molyar kontsentratsiyasi (C_m) bilan ifodalanadi.
1 litr eritmada 1 mol modda erigan bo’lsa bir molli yoki molyar eritma deyiladi va 1M deb belgilanadi. Agar 1 litr eritmada 0,1 mol modda erigan bo’lsa,-detsilmolyar eritma deyiladi va 0,1M deb belgilanadi va x.k.
C_m , bunda n-erigan moddaning mol miqdori yoki C_m , bunda m-modda massasi,(g); M-uning molekulyar massasi; V-eritma xajmi(litr)
Misol. 2,5 g natriy gidroksidi bo’lgan 250 ml eritmaning molyar kontsentratsiyasini aniqlang.
Echish.M(NaOH)40gmol
S_m C_m 0,25 moll
Agar, H₂SO₄ ning 0,5 mol/l konsentratsiyali eritmalar deyilsa, har bir litr eritmada 0,5 mol yoki (0,5 ∙98 = 49 g) H₂SO₄ erigandegan ma’noni tushunish kerak.
Normal konsentratsiya. 1000 ml yoki 1 litr eritmada erigan moddaning ekvivalentlar miqdoriga normal konsentratsiya deyiladi. Uni shartli ravishda C_N yoki N bilan ishoralanadi.
Normal konsentratsiyani hisoblash formulalari:
C_n = yoki
n _(g∙ekv) = m _modda / E _modda va (8)
V = 1000 ml ekanlini hisobga olsak:
C_N = (H) (g∙ekv/l)

yoki
C_N = kabi formula kelib chiqadi (9)

Bu yerda C_n – eritmaning normal konsentratsiyasi:
M – eruvchining massasi;
E – eruvchining ekvivalenti;
V – eritmaning hajmi;
C_N = (10)
Bunda ρ – modda zichligi;
w- eruvchining foiz miqdori;
E - eruvchining ekvivalenti;
Bu mavzuga oid masalalarni yechishdan oldin ekvivalent tushunchasi bilan tanishishimizga to’g’ri keladi. Moddaning ekvivalenti deb, reaksiya vaqtida 1 mol vodorod yoki 0.5 mol kislorod bilan birikadigan yoki shuncha miqdor vodorod va kislorodning o’rnini oladigan modda miqdoriga aytiladi.
Birorta elementning ekvivalentini topish uchun uning atom massasini valentligiga bo’lish kerak.
Masalan, Ar(Al) = 27, valentligi 3 ga teng, uni E_Al = 27/3 = 9 bo’ladi.
Oksidning ekvivalenti uning molyar massasini kislorod bilan bog’langan element atomi sonini valentligi ko’paytmasining yig’indisiga bo’linganiga teng. Masalan, alyuminiy osid ekvivalentini topishda:
Mr ( Al₂O₃) = 54+48=102,
E _Al2O3 = bo’ladi.
Asosning ekvivalenti uning molyar massasini asosning kislotaligigabo’linganiga teng.
Masalan, Ca(OH)₂ ning ekvivalenti,
Mr [Ca(OH)₂]=40+34 = 74,
E _Ca(OH)2 = bo’ladi.
Kislotaning ekvivalentini topish uchun, uning molyar massasi asosligiga bo’linadi. Masalan,
E_H2SO4= , E_HCl = ;
E_H3PO4 =
va hokazolar.
Tuzlarning ekvivalentini topish uchun uning molyar massasini tuz tarkibidagi metal atomi sonini uning valentligiga ko’paytirib, yig’indisiga bo’lish kerak. Masalan,
E_CaSO4= ,
E_Al2(SO4)3 = bo’ladi.
Eritmada erigan modda massasini (m), eritma hajmiga bo’lgan nisbati titr (T) deyiladi.

Eritmaning titri bilan molyar konsentratsiya C_mva ekvivalent molyar konsentratsiya C_n o’rtasida quyidagacha bog’lanish bor:
Molyal konsentratsiya. Molyal konsenrtratsiya - bu erigan modda miqdorining erituvchi massasiga bo’lgan nisbatidir: nx
(14)
Bu yerda: Cm_x- x moddaning molyal konsentratsiyasi; n_x- erigan moddaning miqdori; m- erituvchining massasi. mx
(15)
(15) ni qiymatini (14) ga qo’ysak:
(16)
Bu yerda: m_x- x moddaning massasi; M_x- x moddaning molyar massasi. Molyal konsentratsiyaning birligi kg/mol dir.