Ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

O`quvchilarning berilgan savol va topshiriqlarga o`z so`zlari bilan javob berishi. Mashqning bu turi o`quvchilarda o`qilganlar yuzasidan muhokama yuritish ko`nikmasini o`stirishga, asarda qatnashuvchi qahramonlarni baholashga, muallif tasvirlagan hayotiy lavhalar bilan asar g`oyasi o`rtasidagi bog`lanishni aniqlashga imkon beradi. Ishning bu turida beriladigan savollar ma`lum maqsadga yo`naltirilgan va muayyan izchillikda bo`lishi, o`quvchilarning mustaqil fikrlashga undashi lozim. Boshlang`ich sinf o`qish darslarida savol va topshiriqlar qaysi maqsadga yo`naltirilganiga ko`ra quyidagicha tasnif qilinadi:

1.Asar mazmunini o`zlashtirish va qayta hikoyalashga doir savol- topshiriqlar.

2. Asar tilini o`rganish va o`zlashtirishga doir savol-topshiriqlar.

Sabab-natija tarzidagi savollardan ham foydalaniladi. Agar o`qituvchi asar g`oyasini tushunishda o`quvchilarga yordam berishni ko`zda tutsa, savol sababnatija tarzida bo`ladi. Anvar Obidjonning ”Odobli bo`lish osonmi?” ertagi (4- sinf) g`oyasi o`quvchilarni salomlashish odobi bilan tanishtirish, ularda muomala madaniyatini tarbiyalashdir. ertakdagi asosiy fikrni aniqlash uchun o`qituvchi ”Anvar Obidjon aytmoqchi bo`lgan salom berish mavridlarini o`z so`zingiz bilan aytib bering.” ,”Nima uchun echki sichqonga nasihat qildi?”, ”Toshbaqaning sichqoncha haqidagi fikrini gapirib Bering” kabi savoltopshiriqlardan foydalaniladi.

Savol-topshiriqlar ustida jamoa, juft va yakka tartibda ishlanadi.

Boshlang`ich sinflarda savol-topshiriqlarga javob berish ish turiga katta o`rin berilgan. O`qituvchining vazifasi ana shu savol-topshiriqlar ustida ishlash usullarini oldindan belgilab olishdir. Ijodiy xarakterdagi savollar o`quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi. 4-sinf «O`qish» kitobidan o`rin olgan «Qodir bilan Sobir» matni yuzasidan o`quvchilarni o`z fikrini aytishga undovchi «Sobir o`qishdan kechikish sababini ochiq aytib to`g`ri qildimi?», «Uning o`rnida siz bo`lganingizda nima qilardingiz?» kabi savollar o`quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini, og`zaki nutqini o`stiradi va matnni yaxshi o`zlashtirishlariga yordam beradi.

O`quvchilarni savol berishga o`rgatish.O`quvchilarni savol berishga o`rgatish matn ustida ishlashda yaxshi natija beradi. Metodist olimlarning fikricha, to`g`ri berilgan savolda yarim javob tayyor bo`ladi. O`quvchilar uni ongli o`zlashtira olsalargina matn yuzasidan savol bera oladilar. O`quvchilarga savol berishni o`rgatishni 2-sinfdan boshlash maqsadga muvofiqdir.

O`quvchilarni ongli ravishda savol tuzishga o`rgatish uchun o`qituvchi matnga o`zi tuzgan yoki «O`qish kitobi»da berilgan savollarni tahlil qiladi. Tahlil uchun «Nega u yoki bu savol qo`yilgan? Unda Kim yoki nima haqida gap boradi. Savol ko`proq qaysi so`zlar bilan boshlanadi? « kabi savollarni ishlatadi va matndan foydalangan holda bu savollarga javob berishni o`rgatadi. Ikkinchidan, o`qituvchi o`quvchilar e`tiborini matnga savol tuzish yo`liga qaratadi va savol tuzishdan oldin matnni diqqat bilan o`qish, qatnashuvchi shaxslarni ko`rsatish, savol tuziladigan qismni ajratish kerakligini tushuntiradi. Savol tuzishga o`rgatishning boshlang`ich bosqichi bu mashq jamoa bo`lib bajariladi va ta`limiy xarakterda bo`ladi; buning uchun qulayroq savol ajratilib, nima uchun u qiziqarli ekani yoki, aksincha, noqulay bo`lsa nima uchun noqulayligi tushuntiriladi. Masalan, 3-sinfda “Ahillik ulug` baxt” ertagida “Odamlarning cholning bolalari haqidagi fikri yuzasidan savol tuzing (Odamlar aqlli cholning bolalari haqida nima deyishdi?) 4- sinfda “Qovun sayli” (Sh.Sa`dulla) hikoyasi yuzasidan savol tuzish topshirig`i quyidagicha beriladi:

-Hikoyaning birinchi xatboshini o`qing va shu qism yuzasidan savol tuzing.

-Hikoyaning birinchi xatboshisida qo`llangan so`zlarning ma`nosini izohlash bo`yicha savol-topshiriqlar tuzing. (Bejirim, sertor, so`zlarining ma`nosini izohlang.)

-Hikoya qahramonlari yuzasidan savollar tuzing kabi.

Keyinchalik muhokama va ijodiy savollar berishni ham o`zlashtirib oladilar.