Ta’limni tashkil etish turlari va shakllari. Dars — ta’jim tizimini tashkil etishning asosiy shakli sifatida. Reja

Darsning tiplari 
Dars strukturasi o’quvchilar bilish faoliyatining xarakteri bo’yicha tasniflanadigan 
darslarning tipiga bog’liq bo’ladi. Ularni o’tkazish usullari, ta'lim metodlari esa o’quvchilar 
mustaqil ishining darajasi bo’yicha tasniflanadi.
Darsning quyidagi tiplari mavjud: o’quvchilar yangi bilimlarni o’zlashtiradigan, faktli 
materiallar to’planadigan, kuzatishlar o’tkaziladigan, jarayonlar va hodisalar o’rganiladigan, 
ularni anglanadigan, tushunchalari shakllantiriladigan, ko’nikma va malakalar tarkib 
toptiriladigan darslar, bilimlar umumlashtiriladigan va tizimlashtiriladigan darslar, bilimlar, 
ko’nikmalar va malakalarni takrorlash, mustahkamlash, boshqacha aytganda, kompleks qo’llash 
darslari, bilim, ko’nikma va malakalar og’zaki hamda yozma ravishda sinaladigan nazorat - 
tekshirish darslari; bir necha didaktik masalalar baravar hal qilinadigan kombinatsiyalashgan 
darslar.
Hozirgi zamon darsining eng muhim xususiyatlari yangi o’quv materialini va uni amalda 
qo’llashni o’zlashtirish bilan birga ilgari o’rganilgan narsalarni o’zlashtirish, sintez qilish, 
takrorlash va mustahkamlash, nazorat qilish kabi elementlarining o’zaro bog’lanishidir. T.A.Ilina 
darsning o’z strukturasiga barcha asosiy elementlarini olgan tipini, ya'ni umumiy yoki aralash 
darsni tavsiya etadi.
Darsning birinchi bosqichi – tashkiliy qism. Odatda bu qismga salomlashish, 
o’quvchilarning, sinf xonasidagi jihozlarning darsga tayyorgarligini tekshirish, darsda yo’q 
o’quvchilarni aniqlash, ishning rejasini e'lon qilish kiradi. Tashkiliy qismning maqsadi – darsda 
ish vaziyatini vujudga keltirishdir.
Ikkinchi bosqich – yozma uy vazifasini qo’yilgan maqsaddan qat'i nazar turli metodlar bilan 
tekshirish.
Darsning uchinchi bosqichi – o’quvchilarning bilimlarini og’zaki tekshirish ( yoki ulardan
so’rash ).
Darsning to’rtinchi bosqichi – o’qituvchining bayon etishi asosida yoki o’quvchilarning 
mustaqil tahlil qilishi orqali yangi materialni tushuntirish.
Beshinchi bosqich – uyga topshiriq berish. Darsning bu qismiga mazkur topshiriqning 
mohiyatini, lozim bo’lsa uni bajarish metodikasini ham tushuntirish, uni o’qituvchining o’zi 
doskaga yozishi, o’quvchilarning daftarga yoki kundalikka ko’chirishi kiradi.

---

Darsning oltinchi bosqichi – yangi materialni mustahkamlash, ya'ni dastlabki yoki yo’lakay 
– mazkur material bayon qilinayotganda amalga oshiriladigan mustahkamlashdir.
Darsning yettinchi bosqichi – uni tugallashdan iborat bo’lib, bu ish tashkiliy ravishda
amalga oshirilishi kerak. Chunki, dars faqat o’qituvchining ko’rsatmasi bo’yicha 
mustahkamlanadi. Muallif darsning ana shu yettita elementini nazarda tutib, uning strukturasini 
quyidagicha ifodalaydi:
1. Tashkiliy qism. 
2. Yozma topshiriqni (bor bo’lsa) tekshirish. 
3. So’rash - mustahkamlash. 
4. Uyga vazifa berish. 
5. Darsni tugallash.
Bunday darsni bilimlarni mustahkamlash darsi deb atash mumkin. 
Yangi murakkab materialni tahlil qilishda uy vazifasi tekshirilmaydi.
1. Tashkiliy qism. 
2. Yangi materialni tushuntirish . 
3. Yo’lakay mustahkamlash. 
4. Uyga vazifa berish: darsni tugallash.
Muammoli darslar: 
1. O’quvchilarni uyushtirish. 
2. Muammoni ifodalash, taxminni bayon qilish (natija qanday bo’lishi mumkinligini aytish) 
va yechimning variantlarini bildirish: muammoni amaliy hal qilishni izlash. 
3. Natijalarni muhokama qilish.
4. O’qituvchining sharhi va umumlashtirishi. 
5. Uyga vazifa berish. 
6. Darsni tugallas