Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Tumanlar 
va 
shaharlar 
byudjetlaridan 
quyidagi 
xarajatlar amalga oshiriladi
78
:
1) ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash 
xarajatlari, shu jumladan:
•
tumanlar (shaharlar) xalq ta’limi bo‘limlari va maktabgacha 
ta’lim bo‘limlarini, shuningdek ular tasarrufidagi maktabgacha 
ta’lim, 
umumiy 
o‘rta 
ta’lim, 
maktabdan 
tashqari 
ta’lim 
muassasalarini saqlab turish hamda qonun hujjatlarida tumanlar 
78
“O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 72 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

---

420 
va shaharlar byudjetlaridan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan 
ta’lim tizimidagi tadbirlar xarajatlari;
•
tuman tibbiyot birlashmalari, tuman markaziy poliklinikalari 
va 
koykasiz 
dispanserlar, 
tumanlar 
(shaharlar) 
tibbiyot 
birlashmalari tasarrufidagi davolash-profilaktika muassasalari, 
oilaviy poliklinikalar, qishloq vrachlik punktlarini saqlab turish 
xarajatlari;
•
qabul qilingan davlat dasturlariga muvofiq fuqarolarning 
sog‘lig‘ini saqlash tadbirlarini amalga oshirish xarajatlari;
•
tumanlar (shaharlar) madaniyat bo‘limlari tasarrufidagi 
madaniyat muassasalarini, tumanlar (shaharlar) jismoniy tarbiya 
va sport bo‘limlari tasarrufidagi jismoniy tarbiya va sport 
muassasalarini saqlab turish, shuningdek‚ madaniyatni, jismoniy 
tarbiya va sportni, bolalar musiqa va san’at maktablarini 
rivojlantirishga doir maqsadli tadbirlar xarajatlari; 
•
uyda ijtimoiy yordam ko‘rsatish, Chernobil AES halokati 
oqibatlarini tugatishda ishtirok etgan shaxslarni va radiatsiya-
yadro obyektlarida harbiy xizmatni o‘tagan pensiya yoshidagi 
shaxslarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari;
2) iqtisodiyot xarajatlari, shu jumladan:
•
tumanlar va shaharlar davlat veterinariya bo‘limlari, labora-
toriyalarni saqlab turish;
•
shaharlar va boshqa aholi punktlaridagi ko‘chalarni, shu-
ningdek‚ xo‘jaliklararo qishloq avtomobil yo‘llarini ta’mirlash;
•
uy-joy-kommunal xo‘jaligi obyektlarida ta’mirlash ishlarini 
olib borish;
•
aholi punktlarini obodonlashtirish xarajatlari;
3) tuman va shahar hokimliklarini hamda ularning 
bo‘limlarini saqlab turish xarajatlari;
4) fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarini saqlab 
turish xarajatlari;
5) 
tumanlar 
va 
shaharlar 
byudjetlarining 
zaxira 
jamg‘armalarini shakllantirish xarajatlari;
6) boshqa xarajatlar, shu jumladan qonun hujjatlarida 
tumanlar va shaharlar byudjetlaridan moliyalashtirilishi nazarda 
tutilgan ayrim tashkilotlar va tadbirlarning xarajatlari.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat byudjetining xarajatlari 
uning daromadlari bilan uzviy bog‘langandir. Bunday o‘zaro 
bog‘liqlik xarajatlarning miqdoriy jihatdan daromadlarga muvofiq 
429 
•
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini; 
•
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari 
bo‘yicha vakili (ombudsman) kotibiyatini; 
•
qonun hujjatlarida O‘zbekiston Respublikasining respublika 
byudjeti mablag‘laridan saqlab turilishi nazarda tutilgan davlat 
boshqaruvi organlarini;
•
O‘zbekiston Respublikasining chet ellardagi muassasalarini 
saqlab turish xarajatlari; 
•
adliya va prokuratura organlarini. 
6) sudlarni saqlab turish xarajatlari; 
7) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira 
jamg‘armasini shakllantirish xarajatlari; 
8) boshqa xarajatlar: 
•
siyosiy partiyalarga ularning ustavida belgilangan faoliyatini 
moliyalashtirish uchun ajratiladigan mablag‘lar;
•
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qo‘shilgan qiymat 
solig‘ining o‘rnini qoplash; 
•
O‘zbekiston 
Respublikasi 
ishtirokchi 
bo‘lgan 
xalqaro 
tashkilotlarga a’zolik badallarini to‘lash va ularni moliyalashtirishda 
ishtirok etish xarajatlari; 
•
davlat qarzi bo‘yicha xizmat ko‘rsatish va O‘zbekiston 
Respublikasining kafolatlangan majburiyatlarini bajarish bilan 
bog‘liq xarajatlar; 
•
davlat buyurtmasi bo‘yicha statistika ishlariga haq to‘lash; 
•
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiya-sining 
saylovlar va referendumlarga tayyorgarlik ko‘rish hamda ularni 
o‘tkazish bo‘yicha xarajatlari, shu jumladan okrug va uchastka 
saylov komissiyalarini, siyosiy partiyalarni moliyalashtirish; 
•
xo‘jalik jamiyatlaridagi davlat ulushini boshqarish bo‘yicha 
davlat ishonchli vakillarining xizmatlariga haq to‘lash; 
•
davlat zaxiralari va strategik zaxiralarni vujudga keltirish, 
saqlab va yangilab turish bilan bog‘liq xarajatlar;
•
mudofaaga, jamoat tartibi va xavfsizligini ta’minlashga, 
bojxona organlariga ajratiladigan mablag‘lar, shu jumladan harbiy 
xizmatni, ichki ishlar organlarida, bojxona organlarida xizmatni 
o‘tagan shaxslar hamda ularning oilalariga pensiyalar va nafaqalar 
uchun xarajatlar, shuningdek‚ qonun hujjatlariga muvofiq faoliyati 
O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan moliya-

---

428 
2) davlat grantlari, subsidiyalar va ijtimoiy buyurtma shaklida 
nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa 
institutlari faoliyatini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash xarajatlari;
3) iqtisodiyot xarajatlari, shu jumladan:
•
qishloq va suv xo‘jaligi sohasidagi respublika nazorat 
organlarining xarajatlari, suv, qishloq, o‘rmon xo‘jaligi xarajatlari, 
qishloq xo‘jaligi ekinlari zararkunandalariga qarshi kurashish 
muassasalarining xizmatlariga haq to‘lash va ularni saqlab turish 
xarajatlari; 
•
hosildorligi past yerlarda davlat ehtiyojlari uchun qishloq 
xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtiruvchi fermer xo‘jaliklarini moliyaviy 
qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 
•
qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari tomonidan 
to‘lanadigan yagona yer solig‘i bo‘yicha tushumlarga muvofiq 
byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar va O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ 
holatini yaxshilash jamg‘armasining har yili tasdiqlanadigan asosiy 
parametrlari doirasida byudjetdan ajratiladigan maqsadli mablag‘lar; 
•
qonun hujjatlarida O‘zbekiston Respublikasining respublika 
byudjetidan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan standartlashtirish va 
sertifikatlashtirish, topografiya-geodeziya, kartografiya va kadastr, 
shuningdek‚ geologiya qidiruv ishlari, davlat shaharsozlik kadastrini 
yuritish xarajatlari, chegaradosh davlatlarga haq evaziga yerdan 
foydalanish to‘lovi, gidrometeorologiya xizmati muassasalarini 
saqlab turish xarajatlari;
•
atrof-muhit va landshaftning muhofaza qilinishini, biologik 
xilma-xillikning himoya qilinishini ta’minlash bilan bog‘liq xarajatlar; 
•
«Sof ichimlik suvi» jamg‘armasi orqali ichimlik suvi bilan 
ta’minlash tizimini rivojlantirish bilan bog‘liq xarajatlar. 
4) respublika vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralari 
buyurtmachi 
bo‘lgan 
markazlashtirilgan 
investitsiyalarni 
moliyalashtirish xarajatlari; 
5) davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini, adliya va 
prokuratura organlarini saqlab turish xarajatlari, shu jumladan: 
•
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarini;
•
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti devonini; 
•
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini; 
•
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini;
421 
kelishi va ularning bir-biriga o‘zaro ta’sir ko‘rsatishi orqali 
ifodalanadi. Bir tomondan, aksariyat hollarda, davlat byudjeti 
xarajatlarining hajmi davlat byudjeti daromadlarining miqdori bilan 
cheklanadi. O‘z navbatida, davlat byudjeti daromadlarining hajmi 
esa davlatning iqtisodiy imkoniyatlari darajasi bilan aniqlanadi. 
Shuning uchun ham bu yerda davlat byudjeti xarajatlarining 
shunday hajmini va milliy xo‘jalikda pul fondlarini shakllantirishda 
davlat 
byudjeti 
mablag‘laridan 
foydalanishning 
shunday 
muddatlarini o‘rnatish kerakki, ular minimal xarajatlar qilib, 
maksimal samaraga erishish orqali davlat oldidagi ijtimoiy-
iqtisodiy vazifalarni muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlasin. Boshqa 
tomondan esa, ishlab chiqarishning o‘sishiga ijobiy ta’sir qilish, 
ilmiy-texnika taraqqiyotini tezlashtirish va milliy xo‘jalikdagi 
nisbatlarni optimallashtirish orqali davlat byudjetining xarajatlari 
uning daromadlari darajasining ortishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Davlat byudjeti xarajatlari hajmining yildan-yilga ortib borishi 
ularni 
milliy 
xo‘jalikning 
samaradorligi 
nuqtayi 
nazaridan 
baholashni juda dolzarb muammoga aylantirib qo‘yadi. Bunda 
milliy xo‘jalikning yakuniy natijasini baholab, faqat unga tegishli 
bo‘lgan daromadlarning qo‘shimcha ravishda o‘sganligiga e’tibor 
berish bilan cheklanish maqsadga muvofiq emas. Bu yerda, bir 
vaqtning o‘zida, jamiyatning ijtimoiy taraqqiyot darajasi, ijtimoiy 
muammolarning qay darajada hal etilganligi ham nazardan 
chetda qolmasligi kerak. Albatta, milliy xo‘jalikning yakuniy natijasi 
davlat byudjeti xarajatlarining umumiy hajmiga, ularning tarkibiy 
tuzilishiga, davlat byudjeti mablag‘laridan to‘g‘ri, iqtisod qilib va 
samarali foydalanishga bevosita bog‘liq. Shuning uchun ham 
hozirgi sharoitda davlat byudjeti xarajatlarining ilmiy asoslangan 
holda rejalashtirilishiga, davlat byudjeti mablag‘laridan foydalanish 
ustidan moliyaviy nazoratning butun tizimiga alohida e’tibor berish 
lozim. 
Milliy 
xo‘jalikni 
moliyaviy 
tartibga 
solishning 
muhim 
vositalaridan biri ham davlat byudjetining xarajatlaridir. Bu yerda, 
odatda, moliyaviy tartibga solish deyilganda, milliy xo‘jalikdagi 
oqilona proporsiyalarni ta’minlash maqsadida davlat byudjeti 
mablag‘larini tarmoqlar va hududlar bo‘yicha taqsimlash va qayta 
taqsimlashning shakllari va usullari majmui tushuniladi. Milliy 
xo‘jalikni moliyaviy tartibga solishning obyektiv zarurligi katta 
o‘zgaruvchanlik 
bilan 
xarakterlanadigan 
uning 
murakkab 
organizmi bo‘lgan turli qismlarida moliyaviy resurslarni jamg‘arish 

---

422 
sur’atlarining turlichaligi bilan izohlanadi. Davlat byudjeti 
resurslarini sarf qilish orqali davlat pul mablag‘larini taqsimlashda 
vujudga kelgan proporsiyalarni o‘zgartirishi va buning oqibatida 
ba’zi bir tarmoqlarning (hududlarning) rivojlanishini tezlashtirishi 
va 
boshqalarining 
rivojlanishini 
rag‘batlantirmasdan, 
milliy 
xo‘jalikning rivojlanishini tartibga solishi mumkin. Davlat byudjeti 
mablag‘larining katta qismini muhim ishlab chiqarish-hududiy 
komplekslarni rivojlantirishga sarflash sekin-astalik bilan chuqur 
sifat 
o‘zgarishlarining 
sodir 
bo‘lishiga 
– 
ijtimoiy 
ishlab 
chiqarishning tarkibiy tuzilmasining o‘zgarishiga olib keladi. 
Mamlakatning milliy xo‘jaligini moliyaviy jihatdan tartibga 
solish davlat byudjeti daromadlarini rejalashtirish va byudjetdan 
moliyalashtirish 
jarayonlari 
davomida 
amalga 
oshiriladi. 
Rejalashtirish 
jarayonining 
o‘zidayoq 
davlat 
byudjeti 
xarajatlarining umumiy hajmi gorizontaliga (tarmoq, vazirlik va 
maqsadli kesimlarda) va vertikaliga 
(boshqaruvning 
turli 
darajalariga muvofiq ravishda) taqsimlanib, iqtisodiyotda tarkibiy 
o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi uchun tegishli sharoit yaratiladi. 
Byudjetdan moliyalashtirish jarayonida esa davlat o‘zining 
ixtiyoriga kelib tushayotgan pul mablag‘larini rejalashtirilgan 
tadbirlar doirasida va undan tashqarida keng manyovr qilish 
imkoniga ega bo‘ladi. Mablag‘larni aniq taqsimlovchilarga davlat 
byudjeti kreditlarini ochish, davlat byudjeti mablag‘larini berish va 
ulardan samarali foydalanish ustidan nazorat qilib, iqtisodiyotning 
rivojlanishi ustidan moliya organlari diqqat bilan kuzatuvni amalga 
oshiradilar va zarur hollarda taqsimlanayotgan davlat byudjeti 
mablag‘larining nisbatlarini o‘zgartiradilar. 
Byudjetda daromadlarni xarajatlarning konkret turlari va 
yo‘nalishlari bo‘yicha biriktirilishi prinsipi bo‘lmaganligi uchun bu 
yerda davlat byudjeti resurslari bilan keng manyovr qilish va 
shunga muvofiq ravishda davlatning ixtiyoriga kelib tushuvchi pul 
mablag‘laridan har qanday zarur yo‘nalishda foydalanilishi 
mumkin. 
Davlat byudjeti xarajatlarining tarkibi va uning tuzilmasi 
davlatning tabiatiga, u tomonidan bajarilayotgan funksiyalarga, 
milliy xo‘jalikning ehtiyojlariga bog‘liq hamda davlat byudjeti 
mexanizmi orqali ishlab chiqarish va iste’molning ba’zi bir 
omillariga davlatning ta’sirchanligini ta’minlash kabilar bilan 
belgilanadi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti 
xarajatlarining tarkibi va uning tuzilmasi keyingi yillarda quyidagi 
ma’lumotlar 
bilan 
xarakterlanishi 
mumkin: 
O‘zbekiston 
427 
•
respublika vazirliklari va idoralari tasarrufidagi madaniyat, 
jismoniy tarbiya va sport muassasalarini saqlab turish, tele- va 
radiodasturlar yaratish hamda ularni tarqatishga doir xizmatlar 
ta’minoti va ularga haq to‘lash, hukumatning alohida qarorlariga 
ko‘ra ommaviy axborot vositalarini saqlab turish, kino- va 
videomahsulotlar 
yaratish, 
madaniy 
meros 
obyektlarida 
restavratsiya ishlarini bajarish, tasdiqlangan kalendar rejalarga 
muvofiq madaniyat va sportni rivojlantirish bo‘yicha qonun hujjat-
larida 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
respublika 
byudjetidan 
moliyalashtirilishi nazarda tutilgan maqsadli tadbirlar xarajatlari;
•
fundamental, amaliy tadqiqotlar va innovatsiya ishlarining 
davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasida grantlar bo‘yicha amalga 
oshiriladigan ilmiy-texnik loyihalar, noyob ilmiy obyektlarni va fanga 
xizmat ko‘rsatuvchi muassasalarni saqlab turish, ilmiy loyihalar 
ekspertizasini o‘tkazish hamda qonun hujjatlariga muvofiq 
O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti hisobidan amalga 
oshiriladigan fanga doir alohida tadbirlar xarajatlari;
•
davlat arxivlarini saqlab turish xarajatlari;
•
respublika vazirliklari va idoralari tasarrufidagi urush hamda 
mehnat faxriylari uchun pansionatlar va sanatoriylarni, aholini 
ijtimoiy muhofaza qilish muassasalarini saqlab turish, shuningdek‚ 
qonun 
hujjatlarida 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
respublika 
byudjetidan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan, aholini ijtimoiy 
muhofaza qilishga doir maqsadli tadbirlar xarajatlari; 
•
davlat mukofotlari, davlat pul mukofotlari bilan taqdirlanganligi 
munosabati bilan bir yo‘la beriladigan davlat pul mukofotlari va 
mukofotlarini to‘lash xarajatlari; 
•
bolalikdan nogironlarga va bola tug‘ilganda beriladigan 
nafaqalarni, qonun 
hujjatlarida 
ayrim 
toifadagi 
shaxslarga 
belgilangan kompensatsiyalarni to‘lash uchun vakolatli organga 
mablag‘lar ajratish xarajatlari; 
•
Chernobil AES halokati oqibatlarini tugatishda ishtirok etgan 
shaxslarni va radiatsiya-yadro obyektlarida harbiy xizmatni o‘tagan 
pensiya yoshidagi shaxslarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, ayrim 
toifadagi shaxslarga qonun hujjatlarida belgilangan imtiyozlar va 
kompensatsiyalarni 
to‘lash 
xarajatlari 
jamoat 
ishlarini 
moliyalashtirish; 

---

426 
•
harakatdagi (amaldagi) yoki yangidan tashkil etilayotgan 
yuridik shaxslar ustav kapitaliga investitsiyalar; 
•
narxlardagi farqni qoplash. 
Amaliyotda byudjetdan moliyalashtirish, yuridik nuqtayi 
nazardan, quyidagi ikki ko‘rinishda amalga oshiriladi: 
1)
xarajatlarni respublika byudjetidan moliyalashtirish; 
2)
xarajatlarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetidan va 
mahalliy byudjetlardan moliyalashtirish.