Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

8.2. Moliyaviy salohiyat o‘sishining omillari 
Mamlakat moliyaviy va investitsion tizimining asosini 
iqtisodiyot real sektori moliyasi tashkil etadi. Moddiy boylik ishlab 
chiqarish sohasida ishlab chiqarish samaradorligiga katta ta’sir 
ko‘rsatuvchi moliyaviy munosabatlar shakllanadi. 

---

206 
 
 
8-BOB. XO‘JALIK YURITUVCHI SUBYEKTLAR
58
 
MOLIYASI – DAVLAT MOLIYAVIY 
SALOHIYATINING ASOSI 

8.1. Davlatning moliyaviy salohiyati va uning 
xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasi bilan 
o‘zaro bog‘liqligi 
 
 
Davlatning moliyaviy salohiyati bozor iqtisodiyoti subyektlari 
va aholining pul daromadlari va jamg‘armalari asosida shakllanib, 
bir-birlari bilan o‘zaro bog‘langan quyidagi bo‘g‘inlardan tashkil 
topadi: 
•
respublika va mahalliy byudjetlar, byudjetdan tashqari davlat 
maxsus fondlari byudjetlari; davlat kredit resurslari; davlat (unitar) 
xo‘jalik yurituvchi subyektlari (XYuSlari) va davlatning ishtirokidagi 
XYuSlar moliyasi. Davlatning moliyaviy salohiyati tarkibiga asosiy 
fondlar, tugallanmagan ishlab chiqarish, moddiy aylanma 
mablag‘lar, uy-ro‘zg‘or mulklari, nomoddiy aktivlar qiymati – inson 
kapitali kiradigan moddiy kapital ko‘rinishidagi milliy boylik hajmini 
kiritish mumkin; 
•
xususiy XYuSlar moliyaviy salohiyati. U aylanmadan tashqari 
aktivlar va aylanma aktivlarining yig‘indisidan tashkil topadi. Bu 
yerda aylanmadan tashqari aktivlar nomoddiy aktivlar, asosiy 
vositalar, tugallanmagan ishlab chiqarish, moddiy boyliklarga 
daromadli investitsiyalar, uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar 
(qo‘yilmalar), aylanmadan tashqaridagi boshqa aktivlardan 
iboratdir. Shuningdek, bu yerda aylanma aktivlarning tarkibiga 
zaxiralar, debitorlik qarzlari, qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar, 
pul mablag‘lari va boshqa aylanma aktivlar kiradi. XYuSlarning 
moliyaviy 
salohiyati 
ularning 
yangi 
qiymat 
yaratishdagi 
qobiliyatiga bog‘liq. Bir xil moliyaviy-iqtisodiy qudratga ega bo‘lgan 
XYuSlar bir-biridan tubdan farq qiluvchi moliyaviy natijalarga 
erishishi mumkin. Bu mol-mulkdan, ishlab chiqarish-texnologik 
jarayonlar va kadrlarni boshqarish samaradorligiga, menejment 
58
Ushbu darslikda xo‘jalik yurituvchi subyektlar deyilganda, eng avvalo, korxonalar va xo‘jalik yuritishning qolgan 
barcha shakllari nazarda tutiladi. 
195 
•
moliya 
sohasidagi 
qarashlar 
tizimi 
umumiqtisodiy 
nazariyaning ma’lum bir qismi hisoblanadi, ular moliya fanini 
boyitadi va rivojlantiradi; 
•
moliyaviy konsepsiyalarning vujudga kelishi mamlakat 
makro- va mikroiqtisodiyotining talablariga javob reaksiyasidir yoki 
ma’lum hukmron ijtimoiy guruhlar buyurtmasining bajarilishidir 
(ijro etilishidir); 
•
xorijiy olimlarning progressiv moliyaviy g‘oyalari iqtisodiy 
o‘sishning yetarli yuqori darajasini ta’minlab, insonning turli-tuman 
ehtiyojlarini qondirishda jamiyatga yordam beradi.