Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Soliq to‘xtatuvchanligi (to‘sqinchiligi)
– soliq progressiyasining 
noproportsionalligi bilan xarakterlanadigan soliqqa tortish tizimi. Ma’lum 
darajadan yuqoridagi daromadlarga yanada yuqoriroq (ko‘proq) soliq 
o‘rnatiladi. Buning natijasida yuqori daromadga ega bo‘lish foydasiz 
bo‘lganligi uchun tijoriy faoliyat susayadi (pasayadi).
Soliq to‘lovchilar
– qonun hujjatlariga ko‘ra soliq to‘lash majburiyati 
yuklangan jismoniy va yuridik shaxslar hamda to‘lovchilarning boshqa 
toifalari. 
Soliq davri
- soliq bazasining (negizining, asosining) shakllanish 
jarayoni tugaydigan muddat. Bu muddatda soliq majburiyatining yakuniy 
hajmi (miqdori) aniqlanadi. Qonun tomonidan belgilangan soliqqa tortish 
davri davomida bir obyekt soliqning bir turi bo‘yicha bir marta soliqqa 
tortilishi mumkin. 
Soliq tushumlarini bashoratlash (prognozlashtirish)
– aniq va 
miqdoriy jihatdan aniqlangan shaklda soliq tushumlarining hajmiga ta’sir 
ko‘rsatuvchi obyekti va subyektiv omillarni oldindan ko‘rish va bilish 
instrumenti. Soliq tushumlarini bashoratlash perspektiv xarakterdagi 
tadqiqot hisoblanib, uni ishlab chiqishda (yaratishda) real iqtisodiy shartlar 
va jarayonlar hisobga olinishiga qaramasdan u ehtimollik, dastlabkilik 
xarakteriga egadir. Mamlakat yoki aniq bir mintaqa iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanishining kompleks dasturi bashoratlashning asosidir. Shu bilan 
birgalikda bunda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan cheklanishlar(chetlanishlar, 
og‘ishlar), hukmron tendentsiyalar (oqimlar) va ularni farq qilish sohalarini 
aniqlashga ham e’tibor bermoq lozim. Bashoratlash shoshilinch (operativ) 
(bir oygacha), qisqa muddatli (bir yilgacha), o‘rta muddatli (besh yilgacha) 
va uzoq muddatli (besh yildan ortiq) kabi turlarga bo‘linishi mumkin. Xilma-
xil davriy gorizontlarga (ufqlarga) ega bo‘lgan istiqbolni belgilashning 
(bashoratlashning) mazmuni istiqboli belgilanayotgan jarayonlarning tabiati 
bilan belgilanadi: qanchalik barqarorlik bo‘lsa, bashoratlash gorizonti (ufqi) 
shunchalik keng bo‘ladi. Bashoratlash hisob-kitob qilinayotganda o‘tgan 

---

776 
davrlarda soliqlarning qanchalik tushib turganligini xarakterlaydigan 
haqiqatdagi dinamik qatorlar ham hisobga olinishi kerak.